ਲੀਕਾਂ لیکاں

گِلی مِٹی دے سینے تے
تِڑکی شاخ دا چاقو
پاوے ونگیاں لیکاں

ہائکو : سورن سنگھ
ہائگہ : جسوندر سنگھ

ਹਾਇਕੂ: ਸਵਰਨ ਸਿੰਘ
ਹਾਇਗਾ: ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ

ਹਵਾ ہوا

ਦੀਵਾਨੀ ਹਵਾ

ਸਫੈਦਾ ਝੂਮੇ

ਬੌਂਦਲਿਆ ਕਾਂ

ਰੋਜ਼ੀ ਮਾਨ

دیوانی ہوا
سفیدا جھومے
بوندلیا کاں

روزی مان
شاہ مُکھی روپ : جسوِندر سِنگھ
ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਰੂਪ : ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ

ਪਰਵਾਸ پرواس

ਪਰਵਾਸ ਦੇ ਰੰਗ…

ਵੱਖਰੇ ਦਿੱਸਣ ਕਾਂ

ਓਪਰੇ ਲੱਗਣ ਹੰਸ

ਮਹਿੰਦਰ ਕੌਰ

پرواس دے رنگ
وکھرے دِسن کاں
اوپرے لگن ہنس

مہیندر کور
شاہ مُکھی روپ : جسوِندر سِنگھ
ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਰੂਪ : ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ

ਮੇਲਾ میلہ

plowing fields –

festival, festival

all over

Issa

ਖੇਤ ਵਾਹੁੰਦਿਆ –

ਮੇਲਾ, ਮੇਲਾ

ਚਾਰ ਚੁਫੇਰੇ

ਇੱਸਾ

ਅਨੁਵਾਦ: ਅਮਰਜੀਤ ਸਾਥੀ

کھیت واہُندیا –
میلہ، میلہ
چار چپُھیرے

اِسا
پنجابی انوواد: امرجیت ساتھی
شاہ مُکھی روپ : جسوِندر سِنگھ
ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਰੂਪ : ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ

ਜਲੇਬੀ جلیبی

ਹੱਥ ਜਲੇਬੀ ਵਾਂਗ ਘੁਮਾਵੇ

‘ਰਾਊਂਡ ਐਂਡ ਰਾਊਂਡ ਸਵੀਟ’

ਹਲਵਾਈ ਨੂੰ ਗੋਰਾ ਸਮਝਾਵੇ

ਅਮਰਾਓ ਸਿੰਘ ਗਿੱਲ

ہتھ جلیبی وانگ گھُماوے
‘راؤنڈ اینڈ راؤنڈ سویٹ’
حلوائی نوں گورا سمجھاوے

امراؤ سنگھ گلّ
شاہ مُکھی روپ : جسوِندر سِنگھ
ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਰੂਪ : ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ

ਧਰਤੀ دھرتی

ਉੱਬੜ ਖਾਬੜ ਪਹਾੜ

ਪੱਧਰੀ ਧਰਤੀ ਕਿਤੇ ਕਿਤੇ

ਬੀਆਬਾਨ ਉਜਾੜ

ਸੁਪ੍ਰੀਤ ਸੰਧੂ, 11ਵਰਸ, ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ।

اُبڑ کھابڑ پہاڑ
پدھری دھرتی کتے کتے
بیابان اُجاڑ

سپریت سندھو، 11 سال، آسٹریلیا۔
شاہ مُکھی روپ : جسوِندر سِنگھ
ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਰੂਪ : ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ

ਮੇਲ਼ میل

ਕੱਢ ਕੇ ਜਾਗੋ

ਮੇਲ਼ ਸੌਂ ਗਿਆ

ਪਿੰਡ ਜਾਗਦਾ

ਤੇਜਿੰਦਰ ਸੋਹੀ

کڈھ کے جاگو
میل سوں گیا
پنڈ جاگدا

تیجندر سوہی
شاہ مُکھی روپ : جسوِندر سِنگھ

ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਰੂਪ : ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ

ਭੌਣ بھون

ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਭੀੜ

ਕੰਮੀਂ ਰੁੱਝੀਂ…

ਕੀੜਿਆਂ ਦਾ ਭੌਣ

ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਤਾਤਲਾ

شہر دی بھیڑ
کمیں رُجھیں…
کیڑیاں دا بھون

ہری سِنگھ تاتلا
شاہ مُکھی روپ : جسوِندر سِنگھ
ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਰੂਪ : ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ

ਖਬਰ خبر

ਨੌਂ ਸਾਲਾ ਬੱਚਾ

ਡੁੱਬਣ ਦੀ ਖਬਰ…

ਮਾਂ ਦੇਖੇ ਆਪਣੇ ਬੱਚੇ ਵੱਲ

ਗੁਰਨੈਬ ਮਘਾਣੀਆ

نؤں سالا بچہ
ڈبن دی خبر…
ماں دیکھے اپنے بچے ولّ

گرنیب مگھانیا
شاہ مُکھی روپ : جسوِندر سِنگھ
ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਰੂਪ : ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ

ਹੁੰਮਸ ہُمس

heat before the storm:

a fly disturbs the quiet

of the empty store

Nick Virgilio

ਜੱਖੜ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੁੰਮਸ:

ਇਕ ਮੱਖੀ ਨੇ ਤੋੜੀ

ਖਾਮੋਸ਼ੀ ਖ਼ਾਲੀ ਹੱਟ ਦੀ

ਨਿੱਕ ਵਰਜ਼ਿਲਿਓ

ਅਨੁਵਾਦ: ਅਮਰਜੀਤ ਸਾਥੀ

جھکّھڑ توں پہلاں ہُمس:
اِک مکھی نے توڑی
خاموشی خالی ہٹّ دی

نِکّ ورزلیو
پنجابی انُواد : امرجِیت ساتھی
شاہ مُکھی روپ : جسوِندر سِنگھ
ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਰੂਪ : ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ

ਛੋਪ چھوپا

ਅਪਣੀ ਅਪਣੀ ਪੂਣੀ…

ਛੋਪ ਕੱਤਦੀਆਂ ਹੱਸਣ ਲੱਗੀਆਂ

ਸੁਣਕੇ ਬਾਤ ਸਲੂਣੀ

ਅਮਰਜੀਤ ਸਾਥੀ

اپنی اپنی پونی…
چھوپا کتدیاں ہسن لگیاں
سنکے بات سلونی

ਨੋਟ: ਛੋਪਾ = ਤ੍ਰਿੰਞਣ ਵਿਚ ਕੱਤਣ ਲਈ ਵੱਖ ਵੱਖ ਔਰਤਾਂ ਵਲੋਂ ਛੱਜ ਵਿਚ ਜਮ੍ਹਾਂ ਕੀਤੀਆਂ ਪੂਣੀਆਂ।

چھوپا = ترننجن وچ کتن لئی وکھ وکھ عورتاں ولوں چھجّ وچ جمع کیتیاں پونیاں

امرجیت ساتھی
شاہ مُکھی روپ : جسوِندر سِنگھ
ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਰੂਪ : ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ

ਡੰਡੀ ڈنڈی

ਡੰਡੀ ਸਿੱਧੀ

ਜਾਂਦੀ ਘਰ ਨੂੰ

ਪਰ ਵਿੰਗ ਪਾਕੇ

ਦਰਬਾਰਾ ਸਿੰਘ

ڈنڈی سِدھی
جاندی گھر نوں
پر ونگ پاکے

دربارا سِنگھ
شاہ مُکھی روپ : جسوِندر سِنگھ
ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਰੂਪ : ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ

ਗੁਲਦਸਤੇ گُلدستے

ਇੱਕੋ ਜਿਹੇ ਫੁੱਲ…

ਬਣ ਰਹੇ ਗੁੱਲਦਸਤੇ

ਵਧਾਈ ਤੇ ਮਾਤਮ ਲਈ

ਸੰਦੀਪ ਸੀਤਲ

اِکو جہے پھُلّ…
بن رہے گُلدستے
ودھائی تے ماتم لئی

سندِیپ سِیتل
شاہ مُکھی روپ : جسوِندر سِنگھ
ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਰੂਪ : ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ

ਮਤਰੇਆ متریا

flock of sparrows –

and not one of them

a stepchild

Issa

ਚੀੜੀਆਂ ਦਾ ਚੰਬਾ…

ਅਤੇ ਇਕ ਵੀ ਨਾ

ਮਤਰੇਆ

ਇੱਸਾ

ਅਨੁਵਾਦ: ਅਮਰਜੀਤ ਸਾਥੀ

چیڑیاں دا چمبا…
اتے اِک وی نہ
متریا

اسا
پنجابی انُواد : امرجِیت ساتھی
شاہ مُکھی روپ : جسوِندر سِنگھ
ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਰੂਪ : ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ

کِشت-4 , ہائکو چھن

کِشت-4

ہائکو چھن

جس طرحاں کیمرہ اک کلِکّ نال کِسے گھٹنا-درش نوں ہمیشہ لئی سانبھ لیندا ہے ہائکو وی انوبھوَ دے کسے اک چھن نوں سامبھن دی ودھا ہے۔ کوئی اجیہا پل جدوں پرکرتی اپنے اندرلے سچ نوں پرگٹ کردی ہے۔ جدوں درشک دا من واہ! واہ! کر اُٹھدا ہے۔ کوئی قُدرت وچ واپر رہی جاں منُکھی فِطرت نوں اُجاگر کردی الوکِک گھٹنا جس نوں ویکھ من پسیج جاوے۔ ایہہ آمَ جیون دی کوئی وی گھٹنا ہو سکدی ہے جویں ٹھنڈ وچ کاراں دے شیشے صاف کردے بچے، گھڑیال دی اچی گونج، ڈھارے وچ الھنا پاؤندی چڑی، رسوئی وچ پئے برتنا اُتے پے رہی دھُپّ دی کِرن۔ کِسے پربت دی چوٹی وانگ اِکلّی جاں کسے کھچاکھچ بھری بسّ وانگ لدی، سُندرتا دا جھلکارا دندی جاں کروپتا درساؤندی۔ ایہناں چھناں نال ساڈی کی سانجھ ہے جو سانوں اک پل لئی رُکن، دھیان کرن اتے مڑ ویکھن لئی پریردی ہے۔ اسیں اس پل نوں مڑ مڑ یاد کردے ہاں جدوں سانوں جیون دی جٹِل سادھارنتا توں پار ویکھن دا اک چھن-بھنگری احساس ہویا سی۔ جیون دی اصلیت دی جھلک مِلی سی۔ دھیان، انتر-پرکاش اتے بودھ دیاں گہرائییاں نوں چھونہدے اُس چھن نوں بڑے ہی تھوڑے شبداں اتے کُلّ تنّ پنکتیاں وچ مُڑ سِرجنا ہائکو دا ہی کمال ہے۔۔

اجیہا ‘آہا! چھن’ ہی ہائکو دے آدھار دی جڑ ہے۔ ہائکو لکھن دی کِریا اوس چھن نوں سنبھالن دی کِریا ہے تاں جو مڑ اسیں خود جاں ہور دوجے پاٹھک اس چھن نں انوبھوَ کر سکن اتے اس نال جڑے احساس نوں محسوس کر سکن۔ ہائکو وچ یاد دے اوہناں انشا نوں سامبھنا ہندا ہے جنہاں نال اُس بِمب نوں صاف درسایا جا سکے اتے اُس انوبھوَ نوں مڑ جیویا جا سکے۔ ہائکو اُس چھن نوں مڑ سُرجیت کردی ہے پر اُس توں اُپجے بھاوَ جاں وچار پرگٹ نہیں کردی۔ اِسے ودھا نوں “درساؤ، دسو نہ” دا نیم وی کہا جاندا ہے۔ پیش ہن ‘ہائکو چھن’ نوں درساؤندے کجھ پنجابی لیکھکاں دے ہائکو:

چوراہے رُکیاں کاراں
شیسے صاف کرن منڈے
چالک اکھاں چراؤن
امبریش

ٹُٹیا بوہا
تَڑکی تھمیں والا چھتنا
چڑی آلھنا پاوے
دربارا سِنگھ

بسّ بیٹھی بیبی
ہتھ وچ گُٹکا
بچے دی عُمر دسے گھٹّ
دوندر پونیا

جی ٹی روڈ ‘تے دھُند
گڈے ‘تے چڑھگی گڈی
جنیتی توڑو-توڑی
کُلپریت بڈیال

‘بھئیا اِدھر آؤ’
بھئیا آ کے بولیا
‘کی گلّ ہے بھین جی’
کُلدیپ سِنگھ دِیپ

چووے ورلاں تھانی
پکدے پوڑیاں اُتے
گھیؤ دی تھانوے پانی
گرنیب مگھانیا

مریض تڑپھدا
خون وہِ رہا
ڈاکٹر چیکّ کرے فارم
گرپریت گلّ

نلکے ہیٹھاں
نہاوے دادا
ڈنڈی جھوٹے پوتا
گرپریت

ہر کی پوڑی
تردی مچھلی
بحری لیگی
گرمیت سندھو

ترے سیر نوں ‘کٹھے
باپو موہرے موہرے
بیبے پچھے پچھے
گُرندرجیت سنگھ

گانی ٹُٹی
دھاگے چوں، نیناں چوں
موتی کھِلرے
جگجیت سندھو

سویر سار لائی
اگربتی دی خوشبو
دن بھر نال آئی
تسجوت

ਚੰਨ چن

ਦਹਿਕਦਾ ਚੰਨ…

ਮੇਰਾ ਦਿਲ

ਅੱਜ ਦੀ ਰਾਤ

ਚਿਤਰ ਅਤੇ ਹਾਇਕੂ:

ਰੋਜ਼ੀ ਮਾਨ

دہکدا چن
میرا د
اج دی رات

روزی مان
شاہ مُکھی روپ : جسوِندر سِنگھ
ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਰੂਪ : ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ

ਲੁਕਣ-ਮੀਚੀ لُکن میچی

ਸੰਘਣਾ ਬਿਰਖ

ਪੰਛੀ ਖੇਡਣ

ਲੁਕਣ ਮੀਚੀ

ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਾਥੀ

سنگھنا بِرکھ
پنچھی کھیڈن
لُکن میچی

سریندر ساتھی
شاہ مُکھی روپ : جسوِندر سِنگھ
ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਰੂਪ : ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ

ਨਕਲ نقل

while imitating

a nightingale…

a nightingale!

Issa

ਨਕਲ ਕਰਦਿਆਂ

ਕੋਇਲ ਦੀ…

ਇਕ ਕੋਇਲ!

ਇੱਸਾ

ਅਨੁਵਾਦ: ਅਮਰਜੀਤ ਸਾਥੀ

نقل کردیاں
کوئل دی…
اک کوئل 

اسا
پنجابی انُواد : امرجِیت ساتھی
شاہ مُکھی روپ : جسوِندر سِنگھ
ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਰੂਪ : ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ

ਬੂੰਦਾਂ بونداں

ਮੀਂਹ ਤੋਂ ਬਾਦ

ਪੱਤਿਆਂ ‘ਤੇ ਬੂੰਦਾਂ

ਟਿੱਪ-ਟਿੱਪ ਟਿੱਪ-ਟਿੱਪ

ਰੋਜ਼ੀ ਮਾਨ

مینہہ توں بعد
پتیاں ‘تے بونداں
ٹِپّ-ٹِپّ ٹِپّ-ٹِپّ

روزی مان
شاہ مُکھی روپ : جسوِندر سِنگھ
ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਰੂਪ : ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ

ਜੁਗਨੂੰ ਤੇ ਬੱਚਾ جُگنوں تے بچہ

ਗੁਆਚਿਆ ਬਾਲ ਰੋਈ ਜਾਵੇ

ਰੋਈ ਜਾਵੇ ਫਿਰ ਵੀ ਪਰ

ਹਟੇ ਨਾ ਜੁਗਨੂੰ ਫੜ੍ਹਨ ਤੋਂ

ਰਯੂਸੂਈ

ਪਰਮਿੰਦਰ ਸੋਢੀ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ‘ ਜਾਪਾਨੀ ਹਾਇਕੂ ਸ਼ਾਇਰੀ ‘ ਵਿਚੋਂ

گواچیا بال روئی جاوے
روئی جاوے پھر وی پر
ہٹے نہ جُگنوں پھڑھن توں

پرمندر سوڈھی دی پستک ‘ جاپانی ہائکو شاعری ‘ وچوں

ریوسوئی
شاہ مُکھی روپ : جسوِندر سِنگھ
ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਰੂਪ : ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ

ਸਫ਼ਰ سفر

ਇਕ ਗੱਡੀ ਉਧਰ ਜਾਂਦੀ

ਇਕ ਗੱਡੀ ਏਧਰ ਜਾਂਦੀ

ਵਿਚਲਾ ਸਫਰ ਕੌਣ ਮੁਕਾਵੇ

ਪ੍ਰਮਿੰਦਰਜੀਤ

اَک گڈی اودھر جاندی
اک گڈی ایدھر جاندی
وچلا سفر کون مِکاوے

پرمندرجیت
شاہ مُکھی روپ : جسوِندر سِنگھ

ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਰੂਪ : ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ 

ਕੁੰਭਕਾਰ ਦਾ ਸੁਪਨਾ کُمبھکار دا سُپنا

ਚਾਨਣ ਦੇ ਅੱਖਰ

ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਪੋਥੀ

ਸੁਪਨਾ ਕੁੰਭਕਾਰ

ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ

چانن دے اکھّر
مِٹی دی پوتھی
سپنا کمبھکار

گرپریت
شاہ مُکھی روپ : جسوِندر سِنگھ
ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਰੂਪ : ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ

ਹਾਇਕੂ ਵਿਧਾ ਕਿਸ਼ਤ 4

ਕਿਸ਼ਤ-੪

ਹਾਇਕੂ ਛਿਣ

ਜਿਸ ਤਰਾਂ ਕੈਮਰਾ ਇਕ ਕਲਿੱਕ ਨਾਲ਼ ਕਿਸੇ ਘਟਨਾ-ਦ੍ਰਿਸ਼ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਲਈ ਸਾਂਭ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਹਾਇਕੂ ਵੀ ਅਨੁਭਵ ਦੇ ਕਿਸੇ ਇਕ ਛਿਣ ਨੂੰ ਸਾਂਭਣ ਦੀ ਵਿਧਾ ਹੈ। ਕੋਈ ਅਜਿਹਾ ਪਲ ਜਦੋਂ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਅਪਣੇ ਅੰਦਰਲੇ ਸੱਚ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਦਰਸ਼ਕ ਦਾ ਮਨ ਵਾਹ! ਵਾਹ! ਕਰ ਉੱਠਦਾ ਹੈ। ਕੋਈ ਕੁਦਰਤ ਵਿਚ ਵਾਪਰ ਰਹੀ ਜਾਂ ਮਨੁੱਖੀ ਫਿਤਰਤ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਦੀ ਅਲੌਕਿਕ ਘਟਨਾ ਜਿਸ ਨੂੰ ਵੇਖ ਮਨ ਪਸੀਜ ਜਾਵੇ। ਇਹ ਆਮ ਜੀਵਨ ਦੀ ਕੋਈ ਵੀ ਘਟਨਾ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਠੰਡ ਵਿਚ ਕਾਰਾਂ ਦੇ ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਸਾਫ ਕਰਦੇ ਬੱਚੇ, ਘੜਿਆਲ ਦੀ ਉੱਚੀ ਗੂੰਜ, ਢਾਰੇ ਵਿਚ ਅਲ੍ਹਣਾ ਪਾਉਂਦੀ ਚਿੜੀ, ਰਸੋਈ ਵਿਚ ਪਏ ਬਰਤਣਾ ਉੱਤੇ ਪੈ ਰਹੀ ਧੁੱਪ ਦੀ ਕਿਰਨ। ਕਿਸੇ ਪਰਬਤ ਦੀ ਚੋਟੀ ਵਾਂਗ ਇਕੱਲੀ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਖਚਾਖਚ ਭਰੀ ਬੱਸ ਵਾਂਗ ਲੱਦੀ, ਸੁੰਦਰਤਾ ਦਾ ਝਲਕਾਰਾ ਦਿੰਦੀ ਜਾਂ ਕਰੂਪਤਾ ਦਰਸਾਉਂਦੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਛਿਣਾਂ ਨਾਲ਼ ਸਾਡੀ ਕੀ ਸਾਂਝ ਹੈ ਜੋ ਸਾਨੂੰ ਇਕ ਪਲ ਲਈ ਰੁਕਣ, ਧਿਆਨ ਕਰਨ ਅਤੇ ਮੁੜ ਵੇਖਣ ਲਈ ਪਰੇਰਦੀ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਉਸ ਪਲ ਨੂੰ ਮੁੜ ਮੁੜ ਯਾਦ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਜਦੋਂ ਸਾਨੂੰ ਜੀਵਨ ਦੀ ਜਟਿਲ ਸਾਧਾਰਨਤਾ ਤੋਂ ਪਾਰ ਵੇਖਣ ਦਾ ਇਕ ਛਿਣ-ਭੰਗਰੀ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਜੀਵਨ ਦੀ ਅਸਲੀਅਤ ਦੀ ਝਲਕ ਮਿਲੀ ਸੀ। ਧਿਆਨ, ਅੰਤਰ-ਪਰਕਾਸ਼ ਅਤੇ ਬੋਧ ਦੀਆਂ ਗਹਿਰਾਈਆਂ ਨੂੰ ਛੂੰਹਦੇ ਉਸ ਛਿਣ ਨੂੰ ਬੜੇ ਹੀ ਥੋੜੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਅਤੇ ਕੁੱਲ ਤਿੰਨ ਪੰਕਤੀਆਂ ਵਿਚ ਮੁੜ ਸਿਰਜਣਾ ਹਾਇਕੂ ਦਾ ਹੀ ਕਮਾਲ ਹੈ।।

ਅਜਿਹਾ ‘ਆਹਾ! ਛਿਣ’ ਹੀ ਹਾਇਕੂ ਦੇ ਆਧਾਰ ਦੀ ਜੜ ਹੈ। ਹਾਇਕੂ ਲਿਖਣ ਦੀ ਕਿਰਿਆ ਓਸ ਛਿਣ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਣ ਦੀ ਕਿਰਿਆ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਮੁੜ ਅਸੀਂ ਖੁਦ ਜਾਂ ਹੋਰ ਦੂਜੇ ਪਾਠਕ ਉਸ ਛਿਣ ਨੁੰ ਅਨੁਭਵ ਕਰ ਸਕਣ ਅਤੇ ਉਸ ਨਾਲ਼ ਜੁੜੇ ਅਹਿਸਾਸ ਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਸਕਣ। ਹਾਇਕੂ ਵਿਚ ਯਾਦ ਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਅੰਸ਼ਾ ਨੂੰ ਸਾਂਭਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਉਸ ਬਿੰਬ ਨੂੰ ਸਾਫ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ ਅਤੇ ਉਸ ਅਨੁਭਵ ਨੂੰ ਮੁੜ ਜੀਵਿਆ ਜਾ ਸਕੇ। ਹਾਇਕੂ ਉਸ ਛਿਣ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰਦੀ ਹੈ ਪਰ ਉਸ ਤੋਂ ਉਪਜੇ ਭਾਵ ਜਾਂ ਵਿਚਾਰ ਪ੍ਰਗਟ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀ। ਇਸੇ ਵਿਧਾ ਨੂੰ “ਦਰਸਾਓ, ਦਸੋ ਨਾ” ਦਾ ਨਿਯਮ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪੇਸ਼ ਹਨ ‘ਹਾਇਕੂ ਛਿਣ’ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਕੁਝ ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕਾਂ ਦੇ ਹਾਇਕੂ:

ਚੌਰਾਹੇ ਰੁਕੀਆਂ ਕਾਰਾਂ

ਸ਼ੀਸੇ ਸਾਫ ਕਰਨ ਮੁੰਡੇ

ਚਾਲਕ ਅੱਖਾਂ ਚਰਾਉਣ

ਅੰਬਰੀਸ਼

ਟੁੱਟਿਆ ਬੂਹਾ

ਤਿੜਕੀ ਥੰਮੀਂ ਵਾਲ਼ਾ ਛਤਨਾ

ਚਿੜੀ ਆਲ੍ਹਣਾ ਪਾਵੇ

ਦਰਬਾਰਾ ਸਿੰਘ

ਬੱਸ ਬੈਠੀ ਬੀਬੀ

ਹਥ ਵਿਚ ਗੁਟਕਾ

ਬੱਚੇ ਦੀ ਉਮਰ ਦੱਸੇ ਘਟ

ਦਵਿੰਦਰ ਪੂਨੀਆ

ਜੀ ਟੀ ਰੋਡ ‘ਤੇ ਧੁੰਦ

ਗੱਡੇ ‘ਤੇ ਚੜ੍ਹਗੀ ਗੱਡੀ

ਜਨੇਤੀ ਤੂੜੋ-ਤੂੜੀ

ਕੁਲਪ੍ਰੀਤ ਬਡਿਆਲ

‘ਭਈਆ ਇਧਰ ਆਓ’

ਭਈਆ ਆ ਕੇ ਬੋਲਿਆ

‘ਕੀ ਗੱਲ ਹੈ ਭੈਣ ਜੀ’

ਕੁਲਦੀਪ ਸਿੰਘ ਦੀਪ

ਚੋਵੇ ਵਿਰਲਾਂ ਥਾਣੀ

ਪੱਕਦੇ ਪੂੜਿਆਂ ਉਤੇ

ਘਿਓ ਦੀ ਥਾਂਵੇ ਪਾਣੀ

ਗੁਰਨੈਬ ਮਘਾਣੀਆ

ਮਰੀਜ਼ ਤੜਫਦਾ

ਖੂਨ ਵਹਿ ਰਿਹਾ

ਡਾਕਟਰ ਚੈੱਕ ਕਰੇ ਫਾਰਮ

ਗੁਰਪਰੀਤ ਗਿੱਲ

ਨਲਕੇ ਹੇਠਾਂ

ਨਹਾਵੇ ਦਾਦਾ

ਡੰਡੀ ਝੂਟੇ ਪੋਤਾ

ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ

ਹਰ ਕੀ ਪੌੜੀ

ਤਰਦੀ ਮਛਲੀ

ਬਹਿਰੀ ਲੈਗੀ

ਗੁਰਮੀਤ ਸੰਧੂ

ਤੁਰੇ ਸੈਰ ਨੂੰ ‘ਕੱਠੇ

ਬਾਪੂ ਮੂਹਰੇ ਮੂਹਰੇ

ਬੇਬੇ ਪਿੱਛੇ ਪਿੱਛੇ

ਗੁਰਿੰਦਰਜੀਤ ਸਿੰਘ

ਗਾਨੀ ਟੁੱਟੀ

ਧਾਗੇ ਚੋਂ, ਨੈਣਾਂ ਚੋਂ

ਮੋਤੀ ਖਿੱਲਰੇ

ਜਗਜੀਤ ਸੰਧੂ

ਸਵੇਰ ਸਾਰ ਲਾਈ

ਅਗਰਬੱਤੀ ਦੀ ਖੁਸ਼ਬੂ

ਦਿਨ ਭਰ ਨਾਲ਼ ਆਈ

ਤਿਸਜੋਤ

ਚੁੰਨੀ چُنی

ਤਾਰਿਆਂ ਵਾਲ਼ੀ ਲਾਹਕੇ

ਬਰਖਾ ਭਿੱਜੀ ਰਾਤ ਨੇ

ਲਈ ਬੱਦਲਾਂ ਦੀ ਚੁੰਨੀ

ਸਵਰਨ ਸਿੰਘ

تاریاں والی لاہکے
برکھا بھجی رات نے
لئی بدلاں دی چُنی

سورن سنگھ
شاہ مُکھی روپ : جسوِندر سِنگھ
ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਰੂਪ : ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ

ਸਪੇਰਾ سپیرا

ਜਿਊਣ ਦਾ ਉਪਰਾਲਾ

ਗਲ਼ ਲਟਕਾਈਂ ਮੌਤ

ਫਿਰੇ ਸਪੇਰਾ

ਹਾਇਕੂ: ਮਹਿੰਦਰ ਕੌਰ

جیون دا اپرالا
گل لٹکائی موت
پھرے سپیرا

مہیندر کور
شاہ مُکھی روپ : جسوِندر سِنگھ
ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਰੂਪ : ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ

ਮੌਸਮ موسم

ਅੱਖਾਂ ਮਲ਼ਦੀ

ਨਿੱਕੀ ਪੁੱਛਦੀ

ਮੌਸਮ ਦਾ ਹਾਲ

ਦੀਪੀ ਸੰਧੂ

اکھاں ملدی
نِکی پُچھدی
موسم دا حال

دیپی سندھو
شاہ مُکھی روپ : جسوِندر سِنگھ
ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਰੂਪ : ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ

ਲਾਣੇਦਾਰ لانیدار

looks like boss frog

in the high seat

croaking

Issa

ਲਗਦੈ ਲਾਣੇਦਾਰ ਡੱਡੂ

ਉੱਚੇ ਟਿੱਲੇ ਬੈਠਕੇ

ਕਰੇ ਗੜੈਂ ਗੜੈਂ

ਇੱਸਾ

لگدَے لانیدار ڈڈو
اُچے ٹِلے بیٹھکے
کرے گڑیں گڑیں

اسا
پنجابی انُواد : امرجِیت ساتھی
شاہ مُکھی روپ : جسوِندر سِنگھ
ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਰੂਪ : ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ

ਅਨੁਵਾਦ: ਅਮਰਜੀਤ ਸਾਥੀ

ہائکو بارے ۔ کِشت -3

کِشت -3
ہائکو دا روپ
جاپانی  ہائکو وچ  17 دھنی-چنھ جنھاں نوں اونجی کِہا جاندا ہے، پنج-ستّ-پنج دے گرُپاں وچ ونڈے ہندے ہن۔ پنج تے ستّ اونجی دی لمبائی والیاں تالبدھّ ٹکڑیاں  جاپانی بھاشا وچ چراں توں پروانت ہن۔ سمُچا پراتن جاپانی کاوَ اس طرحاں دیاں تال بدھّ ٹُکڑیاں وچ لِکھیا جاندا سی۔ اِتھوں تک کہ نعرے، وگیاپن، اخباری سرخیاں، اکھان آد لئی وی ایہو ودھی ورتی جاندی رہی ہے۔
ٓآم وچار ہے کہ جاپانی ہائکو  تنّ پنکتیاں  وچ لکھے جاندے ہن پر واستو وچ ہائکو اک کھڑی پنکتی وچ ہی لکھے جاندے ہن اتے جاپانی پاٹھک اس وچلیاں تنّ تال بدھّ ٹکڑیاں پہچان لیندا ہے۔ مُڈھلے انگریزی انووادکاں نے جاپانی دھنی چنھاں دی انگریزی دھنی کھنڈاں  نال تُلنا کیتی جو صحیح نہیں سی کیونکہ جاپانی دھنی چنہ انگریزی دے دھنی کھنڈاں نالوں اُچارن ویلے گھٹّ سما لیندے ہن۔ جویں شبد ہائکو ہی لے لئیے انگریزی وچ اس دے دو دھنیں کھنڈ ہن ہائِ+کوُ پر جاپانی وچ تنّ چنہ ورتے جاندے ہن ہا+اے+کوُ۔ ایہناں نوں صرف دھنیاں  ہی کہنا یوگ ہووےگا۔ جاپانی بھاشا وچ جاں تاں صرف سور  دھنیاں ہن جاں ہر وئنجن دے نال سور جُڑیا ہویا ہے۔ صرف ۔اینّ ۔  اکھر ہی اک اکلا وئنجن ہے۔ اس طرحاں جاپانی دھنی پنجابی دے مُکتا اکھر نالوں لمی ہے اتے پنگل دی بولی وچ گورو دے برابر ہے۔ گورو دھنیں لگھو دھنیں  نالوں دُگنی ہُندی ہے جویں شبد کر وچ ک لگھو ہے پر شبد کار وچ کا گورو ہے۔
بہت  سارے لوکاں دا وشواس ہے کہ ہائکو  کویتا اتے  اس دا 5-7-5 دا روپ سمانارتھی ہن۔ پر 5-7-5 دا ودھان تاں اک بھانڈا ہے جس وچ ہر پین والی چیز ہائکو نہیں ہندی۔ اکھراں دی گِنتی نوں ہی ہائکو سمجھنا ہائکو دی مول دھارنا اتے سنویدنا نوں اکھوں اوہلے کرنا ہے۔ کیونکہ ہائکو اک کاوک روپ ہی نہیں سگوں شرشٹی نوں ویکھن والی وشیش درشٹی وی ہے۔
Haiku is about perception، not counting syllables on fingers
اج کلھ انگریزی کویاں نے ہائکو نوں 7 سٹریسز  جاں سر تال  وچ جاں پھر 10-12 سائیلیبلز وچ لکھنا شروع کر دتا ہے۔ ہائکو دی سنویدنا نوں قایم رکھدے ہوئے گھٹّ توں گھٹّ شبداں دی ورتوں کردے ہن۔ امریکہ وچ ہائکو سکولاں اتے کالجاں دی وشے-پرنالی دا حصہ ہے۔ امریکن لیکھکاں دے ہائکو پیش ہن۔
صرف  شہری منڈا
ہی  سن رہا …
ڈڈوآں  دا گیت
ولئم  جے. ہگنسن ( d. 2008)

سورج  چمکے ندی ‘تے
رکھاں  اتے عکس نچدے
جھلمل  کردے
جیمز ہیکٹّ

گھڑیال  دوالے
نیلا  امبر
گونج  رہا
زون برانڈی

ادھیاپک  دا پرشن
ادھ-ستی  جماعت ‘چ لٹکے …
اتر  دیوے کاں
مارگریٹ چولا

ایہہ  پانی تے استھیاں
پا  دینا کسے
رکھ  دیاں جڑاں وچ
ڈائنا ڈی پرائما

چپّ  دے پچھے پچھے
کھلھے میدان تکّ  –
آکاشگنگا
پیٹریشیا  ڈونیگن

خبر  بارے سوچدیاں
فون چکن توں  پہلاں ہی
میرے  ہتھ کنے  ٹھرے ہوئے
الزابیتھّ  سیئرلے لیمب

پہاڑیاں
چھڈّ رہیاں بدل
اک  اک کرکے
جون ولز

بوہڑ  دی چھانویں
‘گھر گھر’ کھیلدے بچے
بولن  ماپیاں دی بولی
ڈی. ڈولیو. بینڈر
میں  واہندی
ماں دے وال
نکلن چنگیاڑے
پیگی  ولس لائیلز

پچھواڑے دو بیبیاں
تہہ لا رہیاں
چادراں  دے وچ دھپّ
سینڈرا  پھرنجر

ساگر  چھلاں دی گھسائی
گول-مٹول چٹان
کرے اشارہ گھر ولّ
جین رچھھولڈ

ਹਾਇਕੂ ਵਿਧਾ ਕਿਸ਼ਤ 3

ਕਿਸ਼ਤ -੩

ਹਾਇਕੂ ਦਾ ਰੂਪ

ਜਾਪਾਨੀ ਹਾਇਕੂ ਵਿਚ ੧੭ ਧੁਨੀ-ਚਿੰਨ੍ਹ(sound symbols), ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਓਂਜੀ (onji) ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪੰਜ-ਸੱਤ-ਪੰਜ ਦੇ ਗਰੁਪਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਪੰਜ ਤੇ ਸੱਤ ਓਂਜੀ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਵਾਲ਼ੀਆਂ ਤਾਲਬੱਧ ਟੁਕੜੀਆਂ (rhythmic units) ਜਾਪਾਨੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਚਿਰਾਂ ਤੋਂ ਪਰਵਾਨਤ ਹਨ। ਸਮੁਚਾ ਪੁਰਾਤਨ ਜਾਪਾਨੀ ਕਾਵਿ ਇਸ ਤਰਾਂ ਦੀਆਂ ਤਾਲਬੱਧ ਟੁਕੜੀਆਂ ਵਿਚ ਲਿਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਇਥੋਂ ਤਕ ਕਿ ਨਾਹਰੇ, ਵਿਗਿਆਪਨ, ਅਖ਼ਬਾਰੀ ਸੁਰਖ਼ੀਆਂ, ਅਖਾਣ ਆਦਿ ਲਈ ਵੀ ਇਹੋ ਵਿਧੀ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਰਹੀ ਹੈ।

ਆਮ ਵਿਚਾਰ ਹੈ ਕਿ ਜਾਪਾਨੀ ਹਾਇਕੂ ਤਿੰਨ ਪੰਕਤੀਆਂ ਵਿਚ ਲਿਖੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਪਰ ਵਾਸਤਵ ਵਿਚ ਹਾਇਕੂ ਇਕ ਖੜੀ ਪੰਕਤੀ ਵਿਚ ਹੀ ਲਿਖੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਜਾਪਾਨੀ ਪਾਠਕ ਇਸ ਵਿਚਲੀਆਂ ਤਿੰਨ ਤਾਲਬੱਧ ਟੁਕੜੀਆਂ ਪਹਿਚਾਣ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਮੁਢਲੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅਨੁਵਾਦਕਾਂ ਨੇ ਜਾਪਾਨੀ ਧੁਨੀ ਚਿੰਨ੍ਹਾਂ (sound symbols) ਦੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਧੁਨੀ ਖੰਡਾਂ (syllables) ਨਾਲ਼ ਤੁਲਨਾ ਕੀਤੀ ਜੋ ਸਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਜਾਪਾਨੀ ਧੁਨੀ ਚਿੰਨ੍ਹ ਅੰਗਰੇਜੀ ਦੇ ਧੁਨੀ ਖੰਡਾਂ ਨਾਲੋਂ ਉਚਾਰਨ ਵੇਲ਼ੇ ਘੱਟ ਸਮਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ ਸ਼ਬਦ ਹਾਇਕੂ ਹੀ ਲੈ ਲਈਏ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਚ ਇਸ ਦੇ ਦੋ ਧੁਨੀਂ ਖੰਡ ਹਨ ਹਾਇ+ਕੂ ਪਰ ਜਾਪਾਨੀ ਵਿਚ ਤਿੰਨ ਚਿੰਨ੍ਹ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਹਾ+ਏ+ਕੂ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿਰਫ ਧੁਨੀਆਂ (sounds) ਹੀ ਕਹਿਣਾ ਯੋਗ ਹੋਵੇਗਾ। ਜਾਪਾਨੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਜਾਂ ਤਾਂ ਸਿਰਫ vowel ਧੁਨੀਆਂ ਹਨ ਜਾਂ ਹਰ consonant ਦੇ ਨਾਲ vowel ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਸਿਰਫ n ਹੀ ਇਕ ਇਕੱਲਾ consonant ਹੈ। ਇਸ ਤਰਾਂ ਜਾਪਾਨੀ ਧੁਨੀ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਮੁਕਤਾ ਅੱਖਰ ਨਾਲੋਂ ਲੰਮੀ ਹੈ ਅਤੇ ਪਿੰਗਲ ਦੀ ਬੋਲੀ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਧੁਨੀਂ ਲਘੂ ਧੁਨੀਂ ਨਾਲੋਂ ਦੁੱਗਣੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਸ਼ਬਦ ਕਰ ਵਿਚ ਕ ਲਘੂ ਹੈ ਪਰ ਸ਼ਬਦ ਕਾਰ ਵਿਚ ਕਾ ਗੁਰੂ ਹੈ।

ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਹੈ ਕਿ ਹਾਇਕੂ ਕਵਿਤਾ ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ 5-7-5 ਦਾ ਰੂਪ ਸਮਾਨਾਰਥੀ ਹਨ। ਪਰ 5-7-5 ਦਾ ਵਿਧਾਨ ਤਾਂ ਇਕ ਭਾਂਡਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਹਰ ਪੈਣ ਵਾਲ਼ੀ ਚੀਜ਼ ਹਾਇਕੂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਅੱਖਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਨੂੰ ਹੀ ਹਾਇਕੂ ਸਮਝਣਾ ਹਾਇਕੂ ਦੀ ਮੂ਼ਲ ਧਾਰਨਾ ਅਤੇ ਸੰਵੇਦਨਾ ਨੂੰ ਅਖੋਂ ਓਹਲੇ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਹਾਇਕੂ ਇਕ ਕਾਵਿਕ ਰੂਪ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਸ਼੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਨੂੰ ਵੇਖਣ ਵਾਲ਼ੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਵੀ ਹੈ।

“Haiku is about perception, not counting syllables on fingers”

ਅੱਜ ਕਲ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਕਵੀਆਂ ਨੇ ਹਾਇਕੂ ਨੂੰ 7 (stresses) ਜਾਂ (accented beats) ਵਿਚ ਜਾਂ ਫਿਰ 10-12 ਸਾਈਲੇਬਲਜ਼ ਵਿਚ ਲਿਖਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਹਾਇਕੂ ਦੀ ਸੰਵੇਦਨਾ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਅਮਰੀਕਾ ਵਿਚ ਹਾਇਕੂ ਸਕੂਲਾਂ ਅਤੇ ਕਾਲਜਾਂ ਦੀ ਵਿਸ਼ੈ-ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ। ਅਮਰੀਕਨ ਲੇਖਕਾਂ ਦੇ ਹਾਇਕੂ ਪੇਸ਼ ਹਨ।

ਸਿਰਫ ਸ਼ਹਿਰੀ ਮੁੰਡਾ

ਹੀ ਸੁਣ ਰਿਹਾ …

ਡੱਡੂਆਂ ਦਾ ਗੀਤ

ਵਿਲਿਅਮ ਜੇ. ਹਿੱਗਨਸਨ ( d. 2008)

ਸੂਰਜ ਚਮਕੇ ਨਦੀ ‘ਤੇ

ਰੁੱਖਾਂ ਉੱਤੇ ਅਕਸ ਨੱਚਦੇ

ਝਿਲਮਿਲ ਕਰਦੇ

ਜੇਮਜ਼ ਹੈਕੱਟ

ਘੜਿਆਲ਼ ਦੁਆਲ਼ੇ

ਨੀਲਾ ਅੰਬਰ

ਗੂੰਜ ਰਿਹਾ

ਜੋਨ ਬਰਾਂਡੀ

ਅਧਿਆਪਕ ਦਾ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਅੱਧ-ਸੁੱਤੀ ਜਮਾਤ ‘ਚ ਲਟਕੇ …

ਉੱਤਰ ਦੇਵੇ ਕਾਂ

ਮਾਰਗਰੇਟ ਚੂਲਾ

ਇਹ ਪਾਣੀ ਤੇ ਅਸਥੀਆਂ

ਪਾ ਦੇਣਾ ਕਿਸੇ

ਰੁੱਖ ਦੀਆਂ ਜੜਾਂ ਵਿਚ

ਡਾਇਨਾ ਡੀ ਪਰਾਇਮਾ

ਚੁੱਪ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਪਿੱਛੇ

ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਮੈਦਾਨ ਤੱਕ –

ਆਕਾਸ਼ਗੰਗਾ

ਪੈਟਰੀਸ਼ੀਆ ਡੋਨੇਗਨ

ਖ਼ਬਰ ਬਾਰੇ ਸੋਚਦਿਆਂ

ਫੋਨ ਚੁੱਕਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ

ਮੇਰੇ ਹੱਥ ਕਿੰਨੇ ਠਰੇ ਹੋਏ

ਅਲਿਜ਼ਾਬੈੱਥ ਸੀਅਰਲੇ ਲੈਂਬ

ਪਹਾੜੀਆਂ

ਛੱਡ ਰਹੀਆਂ ਬੱਦਲ਼

ਇਕ ਇਕ ਕਰਕੇ

ਜੌਨ ਵਿਲਜ਼

ਬੋਹੜ ਦੀ ਛਾਂਵੇਂ

‘ਘਰ ਘਰ’ ਖੇਲਦੇ ਬੱਚੇ

ਬੋਲਣ ਮਾਪਿਆਂ ਦੀ ਬੋਲੀ

ਡੀ. ਡਵਲਿਊ. ਬੈਂਡਰ

ਮੈਂ ਵਾਹੁੰਦੀ

ਮਾਂ ਦੇ ਵਾਲ਼

ਨਿਕਲਣ ਚੰਗਿਆੜੇ

ਪੈਗੀ ਵਿਲਿਸ ਲਾਈਲਜ਼

ਪਿਛਵਾੜੇ ਦੋ ਬੀਬੀਆਂ

ਤਹਿ ਲਾ ਰਹੀਆਂ

ਚਾਦਰਾਂ ਦੇ ਵਿਚ ਧੁੱਪ

ਸੈਂਡਰਾ ਫੁਰਿੰਜਰ

ਸਾਗਰ ਛੱਲਾਂ ਦੀ ਘਸਾਈ

ਗੋਲ਼-ਮਟੋਲ ਚਟਾਨ

ਕਰੇ ਇਸ਼ਾਰਾ ਘਰ ਵੱਲ

ਜੇਨ ਰਿਛ੍ਹੋਲਡ

ਝੁੱਲ جھلّ

ਰੰਗਲਾ ਚਰਖਾ ਡਾਹਵਾਂ

ਰੰਗਲੀ ਜੋੜੀ ਖਾਤਰ

ਰੰਗਲੇ ਝੁੱਲ ਬਣਾਵਾਂ

ਚਿੱਤਰ ਅਤੇ ਹਾਇਕੂ:

ਅਮਰਾਓ ਸਿੰਘ ਗਿੱਲ

رنگلا چرکھا ڈاہواں
رنگلی جوڑی خاطر
رنگلے جھلّ بناواں

 

چتر اتے ہائکو : امراؤ سنگھ گلّ
شاہ مُکھی روپ : جسوِندر سِنگھ
ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਰੂਪ : ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ

ਖਾਲੀ خالی

ਖਾਲੀ ਪਏ ਗੁਲਦਾਨ

ਖਾਲੀ ਮੁਸਕਰਾ ਜਾਂਦੀ

ਆਉਂਦੀ ਜਾਂਦੀ ਨਰਸ

ਤਿਸਜੋਤ

خالی پئے گلدان
خالی مُسکرا جاندی
آؤندی جاندی نرس

تسجوت
شاہ مُکھی روپ : جسوِندر سِنگھ
ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਰੂਪ : ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ

ਮਾਰਗ مارگ

finding a way back

following the crooked path

of a butterfly

John Brandi

ਲੱਭੇ ਮਾਰਗ ਮੁੜਣ ਦਾ

ਤਿਤਲੀ ਦੇ ਟੇਢੇ-ਮੇਢੇ

ਰਾਹ ‘ਤੇ ਚੱਲਕੇ

ਜੌਨ ਬਰੈਂਡੀ

ਅਨੁਵਾਦ: ਅਮਰਜੀਤ ਸਾਥੀ

لبھے مارگ مُڑن دا
تِتلی دے ٹیڈھے-میڈھے
راہ ‘تے چلکے

جوہن برَینڈی
پنجابی انُواد : امرجِیت ساتھی
شاہ مُکھی روپ : جسوِندر سِنگھ
ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਰੂਪ : ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ

ਹਾਇਕੂ ਵਿਧਾ ਕਿਸ਼ਤ-2

ਕਿਸ਼ਤ ੨

ਹਾਇਕੂ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਵਸਤੂ

ਹਾਇਕੂ ਅਤੇ ਜ਼ੇਨ ਮਤ: ਹਾਇਕੂ ਬੁੱਧਮੱਤ ਦੀ ਜਾਪਾਨੀ ਧਾਰਾ ਜ਼ੇਨ ਦੀ ਧਰਾਤਲ ‘ਚੋਂ ਉਪਜੀ ਕਵਿਤਾ ਹੈ। ਜ਼ੇਨ ਸ਼ਬਦ ਸ਼ਾਇਦ ਧਿਆਨ ਦਾ ਹੀ ਬਦਲਿਆ ਹੋਇਆ ਰੂਪ ਹੈ। ਜ਼ੇਨ ਸੰਤ ਧਿਆਨ ਅਵੱਸਥਾ ਨੂੰ ਹਾਇਕੂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਇਹ ਕਾਵਿ ਵੰਨਗੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਸਗੋਂ ਧਿਆਨ ਦਾ ਹੀ ਅੰਗ ਸੀ। ਜ਼ੇਨ ਭਿਖਸ਼ੂਆਂ ਦੁਆਲ਼ੇ ਪ੍ਰਾਕਿਰਤੀ ਸਾਹ ਲੈਂਦੀ ਅਤੇ ਉਹ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਹਾਂ ਨੂੰ ਹਾਇਕੂ ਵਿਚ ਢਾਲ਼ ਕੇ ਸਾਂਭ ਲੈਂਦੇ। ਬਹੁਤੇ ਮੁਢਲੇ ਹਾਇਜਨ (ਹਾਇਕੂ ਕਵੀ) ਜ਼ੇਨ ਭਿਖਸ਼ੂ ਸਨ ਜਾਂ ਜ਼ੇਨ ਮੱਤ ਨਾਲ਼ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਇਸ ਤਰਾਂ ਜ਼ੇਨ ਬੁੱਧਮਤ ਨੇ ਜਾਪਾਨੀ ਹਾਇਕੂ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਵਿਚ ਮਹੱਤਵ ਪੂਰਨ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ ਹੈ। ਪਰਮਿੰਦਰ ਸੋਢੀ ਅਪਣੀ ਪੁਸਤਕ ‘ਜਾਪਾਨੀ ਹਾਇਕੂ ਸ਼ਾਇਰੀ’ ਵਿਚ ਜ਼ੇਨ ਵਾਰੇ ਲਿਖਦੇ ਹਨ “ਬੁੱਧ-ਧਾਰਾ ਨੂੰ ਅਸਲੀ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਨ ਅਤੇ ਵਰਤਣ ਨੂੰ ਜ਼ੇਨ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਵਿਭਿੰਨ ਸਥਿਤੀਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਇਕੋ ਤਰਾਂ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਨਾਲ ਵਿਚਰਨਾ ਜਿਥੇ ਬਾਹਰੀ ਤੱਤ ਅੰਤਰ ਮਨ ਨੂੰ ਛੂਹ ਨਾ ਸਕਣ”। ਜ਼ੇਨ ਉਹ ਮਨੋਦਸ਼ਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਅਸੀਂ ਵਸਤੂਆਂ ਨਾਲੋਂ ਟੁੱਟ ਹੋਏ ਜਾਂ ਵੱਖਰੇ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ ਸਗੋਂ ਉਨ੍ਹਾ ਵਰਗੇ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਵੀ ਵਿਲੱਖਣ ਹਾਂ।

ਸੁੱਖ ‘ਚ ਵੀ

ਦੁੱਖ ‘ਚ ਵੀ

ਘਾਹ ਉੱਗਦਾ ਰਿਹਾ

ਸਾਨਤੋਕਾ ਤਾਨੇਦਾ (1882-1940) ਅਨੁਵਾਦ: ਪਰਮਿੰਦਰ ਸੋਢੀ

ਜ਼ੇਨ ਬੁੱਧਮਤ ਧਰਮ ਨਾਲ਼ੋਂ ਵੀ ਵਧੇਰੇ ਜੀਵਨ ਦਰਸ਼ਨ ਹੈ : ਭਾਵ ਅਸਤਿਤਵ ਦੀ ਅਸਲੀਅਤ ਨੂੰ ਅਨੁਭਵ ਕਰਨਾ। ਜੀਵਨ ਦੇ ਹਰ ਛਿਣ ਨੂੰ ਚੇਤਨ ਰੂਪ ਵਿਚ ਜਿਉਣਾ ਅਤੇ ਜੋ ਕੁਝ ਹੈ ਨੂੰ ਅਪਣੇ ਆਪੇ ਨਾਲ਼ ਕਿਤੇ ਧੁਰ ਅੰਦਰ ਇਕ ਮਿਕ ਹੋਇਆ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਨਾ। ਕਿਸੇ ਤਰਾਂ ਦੇ ਹਾਲਾਤ ਵਿਚ ਵੀ ਮਨ ਦੇ ਸੰਤੁਲਨ ਨੂੰ ਨਾ ਵਿਖਰਨ ਦੇਣਾ। ਹਾਇਕੂ ਕੇਵਲ ਜ਼ੇਨ ਧਿਆਨ ਹੀ ਨਹੀਂ ਇਸ ਦੀ ਅਪਣੀ ਵਿਲੱਖਣਤਾ ਵੀ ਹੈ। ਇਹ ਚੀਜਾਂ ਨੂੰ ਵੇਖਣ ਦੀ ਵਿਧੀ ਹੈ ਅਤੇ ਜਿਉਣ ਦੀ ਸ਼ੈਲੀ ਹੈ।

ਬੁੱਧ ਮੱਤ ਅਨੁਸਾਰ ‘ਹੋਂਦ ਦੇ ਤਿੰਨ ਨਿਸ਼ਾਨ” ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਹੈ ਕਿ ਸਭ ਵਸਤਾਂ ਵਿਚ ਬਦਲਾਓ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਹਾਇਕੂ ਵਿਚ ਰੁੱਤਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਜਰੂਰੀ ਕੀਤਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਇਹ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕੁਦਰਤ ਵਿਚ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵਨ ਬਦਲਾਓ ਲਗਾਤਾਰ ਆਉਂਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।

ਕੋਹਰੇ ਦੀਆਂ ਸੂਲਾਂ

ਰਾਤੋ ਰਾਤ ਉੱਗ ਆਈਆਂ

ਮੇਰੀ ਠੋਡੀ ‘ਤੇ ਦਾੜ੍ਹੀ ਦੀ ਤਰਾਂ

ਕੋਜੀ

ਸਾਲਾਂ ਬੱਧੀ ਲੰਮੀ ਧਿਆਨ ਸਾਧਨਾ ਦੇ ਫਲ਼ਸਰੂਪ ਗਿਆਨ ਦੇ ਝਲਕਾਰੇ ਪੈਣ ਲੱਗਦੇ ਹਨ:

ਅੱਧੀ ਰਾਤੀਂ ਖੁੱਲੀ ਅੱਖ

ਪਾਣੀ ਜਮਕੇ ਬਣਿਆ ਬਰਫ

ਝੱਜਰ ਤਿੜਕਣ ਦੀ ਆਵਾਜ

ਬਾਸ਼ੋ (੧੬੪੫-੧੬੯੫)

ਨਵੇਂ ਬਨੇਰੇ ਉਤੋਂ

ਤ੍ਰਿਪ ਤ੍ਰਿਪ ਬਰਖਾ ਦੀ

ਆਵਾਜ਼ ਜਗਾਗੀ ਮੈਨੂੰ

ਕੋਜੀ

ਧਿਆਨ ਸਾਧਨਾ ਜ਼ੇਨ ਬੁੱਧਮਤ ਦਾ ਧੁਰਾ ਹੈ। ਮਨੁੱਖੀ ਮਨ ਵਿਚ ਹਰ ਵਕਤ ਕੁਝ ਨਾ ਕੁਝ ਚਲਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਧਿਆਨ ਸਾਧਨਾ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਪਰਮ-ਸਤ ਦੇ ਗਿਆਨ ਲਈ ਮਨ ਵਿਚ ਸ਼ੁੱਨਤਾ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕਰਵਾਉਣਾ ਹੈ। ਸ਼ੁੱਨਤਾ ਜਾਂ ਖ਼ਿਲਾਅ ਹੀ ਸਭ ਕੁਝ ਨੂੰ ਜੋੜਦਾ ਹੈ।

ਪਰਬਤ ਖੇਤ ਮੈਦਾਨ

ਢਕੇ ਬਰਫ ਨੇ ਆਣ

ਬਾਕੀ ਬਚਾ ਨਾ ਕੋਇ

ਜੋਸੋ

ਜ਼ੈਨ ਕਵੀ ਖਲਾ ਵਿਚੋਂ ਜੀਵਨ ਸਰੋਤ ਦੀ ਆਉਂਦੀ ਆਵਾਜ ਨੂੰ ਸੁਣਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਧਿਆਨ ਅਵੱਸਥਾ ਨੂੰ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਥਿਰਤਾ (stillness) ਦੀ ਅਵੱਸਥਾ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਡੂੰਘੀ ਨਦੀ ਵਿਚ

ਵੱਡੀ ਮੱਛੀ ਪਈ ਅਡੋਲ

ਕਰ ਧਾਰਾ ਵੱਲ ਮੂੰਹ

ਜੇ. ਡਵਲਿਊ. ਹੈਕੱਟ

ਧਿਆਨ ਕਰਨ ਲਈ ਸੁੱਖ ਆਸਨ ਵਿਚ ਬੈਠਾ ਭਿਖਸ਼ੂ ਮਨ ਅੰਤਰ ਦਾ ਸੰਤੁਲਨ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਉੜ ਰਿਹਾ ਪੰਛੀ ਅਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ

ਖ਼ਿਲਾਅ ਵਿਚ ਠੀਕ ਰੱਖਦਾ ਹੈ

ਗਰਦਣ ਥੋੜੀ ਟੇਢੀ ਕਰਕੇ

ਜੌਰਜ ਮਾਰਸ਼ਲ

ਇਕੱਲ ਨੂੰ ਇਕ ਮਨੁੱਖੀ ਸਥਿਤੀ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਨਾ ਬੁੱਧਮਤ ਵਿਚ ਧਿਆਨ ਦਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਲੱਛਣ ਹੈ। ਇਹ ਇਕੱਲ ਅਸੀਂ ਦੂਸਰਿਆਂ ਵਿਚ ਵੀ ਵੇਖਦੇ ਹਾਂ।

ਚੌਰਾਹੇ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਦੂਰ

ਕਿਤੇ ਪਤਝੜ ਵਿਚ

ਪਹਾੜੀ ਰਾਹ ਗੁੰਮ ਹੋ ਰਿਹੈ

ਜੇਮਜ ਨੌਰਟਨ

ਬੇਸ਼ੱਕ ਜਾਪਾਨ ਵਿਚ ਵੀ ਬਹੁਤੇ ਹਇਕੂ ਲੇਖਕ ਬੌਧੀ ਨਹੀਂ ਸਨ ਪਰ ਜਿਊਂ ਹੀ ਹਾਇਕੂ ਜਾਪਾਨ ਦੀਆਂ ਹੱਦਾਂ ਪਾਰ ਕਰਕੇ ਹੋਰ ਦੇਸ਼ਾਂ, ਸਭਿਆਚਾਰਾਂ ਅਤੇ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿਚ ਆਈ ਇਸ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ ਵਸਤੂ ਵਿਚ ਵੀ ਵਿਸਥਾਰ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਆਰਥਕ, ਸਮਾਜਕ, ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਕ ਵਿਸ਼ਿਆਂ, ਮਨੁੱਖੀ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਅਤੇ ਵਾਤਾਵਰਨ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦੀ ਝਲਕ ਵੀ ਹਾਇਕੂ ਵਿਚ ਆਉਣ ਲੱਗ ਪਈ ਹੈ।

ਚੁੱਪ

چپ دے ہنجو
کوڑیاں گللاں
گل وچ چبن
…

ਚੁੱਪ ਦੇ ਹੰਝੂ

ਕੌੜੀਆਂ ਗੱਲਾਂ

ਗਲ਼ ਵਿਚ ਚੁੱਭਣ

ਕਲੀਮ ਬਦੇਸ਼ਾ

chup de hanjhu
kauriyaan gallaan
gall vich chubbhan

Kalim Bandaicha

ਖ਼ਬਰ خبر

ਸਾਂਭਦੇ ਨਿੱਕ ਸੁੱਕ

ਰੇਡੀਓ ਤੇ ਖ਼ਬਰ

ਭਾਰੀ ਬਾਰਸ਼ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ

ਦਰਬਾਰਾ ਸਿੰਘ

سامبھدے نِکّ سُکّ
ریڈیو تے خبر
بھاری بارش دی سمبھاونا

دربارا سِنگھ
شاہ مُکھی روپ : جسوِندر سِنگھ
ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਰੂਪ : ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ

ਮੜਕ مڑک

mocking the farmer

plowing, the strutting

crow

Issa

ਹਲ਼ ਵਾਹੁੰਦੇ ਕਿਸਾਨ ਦੀ

ਨਕਲ ਕਰੇਂਦਾ ਕਾਂ

ਤੁਰੇ ਮੜਕ ਦੇ ਨਾਲ਼

ਇੱਸਾ

ਅਨੁਵਾਦ: ਅਮਰਜੀਤ ਸਾਥੀ

ہل واہُندے کِسان دی
نقل کریندا کاں
تُرے مڑک دے نال

اسا
پنجابی انُواد : امرجِیت ساتھی
شاہ مُکھی روپ : جسوِندر سِنگھ
ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਰੂਪ : ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ

ਮੋੜ੍ਹੀ موڑھی

ਹਾਇਗਾ:

ਦੀਪੀ ਸੰਧੂ

دھرتی لگے تھوڑی
بندے نے جا چند ‘تے
گڈی اپنی موڑھی

دیپی سندھو
شاہ مُکھی روپ : جسوِندر سِنگھ
ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਰੂਪ : ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ

ਜੇਠ جیٹھ

ਚੜ੍ਹਿਆ ਜੇਠ

ਉਡਦੀ ਰੇਤ

ਖਾਲੀ ਖੇਤ

ਰਚਨਾ ਸਿੱਧੂ

چڑھیا جیٹھ
اُڈدی ریت
خالی کھیت

رچنا سِدھو
شاہ مُکھی روپ : جسوِندر سِنگھ
ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਰੂਪ : ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ

ਰਾਸ਼ਨ راشن

ਘਰੇ ਨਾ ਰਾਸ਼ਨ…

ਹੱਥ ਚ’ ਮੋਬਾਇਲ

ਟਿਪ ਟਾਪ ਫੈਸ਼ਨ

ਕੁਲਦੀਪ ਸਰੀਨ

گھرے نہ راشن…
ہتھ چ’ موبائل
ٹِپ ٹاپ فیشن

کُلدیپ سرین
شاہ مُکھی روپ : جسوِندر سِنگھ
ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਰੂਪ : ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ

ਧੂਆਂਧਾਰ دھوآں دھار

another mountain

set on fire…

the haze thickens

Issa

ਇਕ ਹੋਰ ਪਰਬਤ

ਨੂੰ ਲੱਗੀ ਅੱਗ…

ਧੁੰਦ ਧੂਆਂਧਾਰ

ਇੱਸਾ

ਅਨੁਵਾਦ: ਅਮਰਜੀਤ ਸਾਥੀ

اِک ہور پربت
نوں لگی اگّ…
دھُند دھوآں دھار

اسا
پنجابی انُواد : امرجِیت ساتھی
شاہ مُکھی روپ : جسوِندر سِنگھ
ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਰੂਪ : ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ

ਦਿਮਾਗ دماغ

ਮਨੁੱਖੀ ਦਿਮਾਗ

ਇੱਕ ਕਮਰਾ

ਪੜ੍ਹ ਪੜ੍ਹ ਭਰਿਆ

ਸੁਪ੍ਰੀਤ ਸੰਧੂ, 11ਵਰਸ, ਅਸਟ੍ਰੇਲੀਆ।

منُکھی دماغ
اک کمرہ
پڑھ پڑھ بھریا

سپریت سندھو، 11سال، اسٹریلیا۔
شاہ مُکھی روپ : جسوِندر سِنگھ
ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਰੂਪ : ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ

ਕੱਸੀਏ کسیئے

ਗਰਮੀਆਂ ਦੀਆਂ ਛੁੱਟੀਆਂ

ਬੱਚਿਆਂ ਹੱਥ

ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਕੱਸੀਏ

ਬਲਜੀਤਪਾਲ ਸਿੰਘ

گرمیاں دیاں چھُٹیاں
بچیاں ہتھ
کتاباں دی تھاں کسیئے

بلجِیتپال سِنگھ

شاہ مُکھی روپ : جسوِندر سِنگھ
ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਰੂਪ : ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ

ਜਸ਼ਨ جشن

ਅਮਲੀ ਜਸ਼ਨ ਮਨਾਇਆ

ਕੱਟਾ-ਮੱਝ ਨਲ੍ਹਾਕੇ

ਡੇਰੇ ਦੁੱਧ ਲਿਆਇਆ

ਅਮਰਾਓ ਸਿੰਘ ਗਿੱਲ

عملی جشن منایا
کٹا-مجھّ نلھاکے
ڈیرے دودھ لیایا

اُمراؤ سِنگھ گِل

شاہ مُکھی روپ : جسوِندر سِنگھ
ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਰੂਪ : ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ

ਬਰਖਾ برکھا

for an appetizer

a boy opens his mouth

to the rain

John Brandi

ਸੁਆਦ ਚੱਖਣ ਲਈ

ਮੂੰਹ ਖੋਲਿਆ ਬੱਚੇ ਨੇ

ਬਰਖਾ ਵੱਲ

ਜੌਨ ਬਰੈਂਡੀ

ਅਨੁਵਾਦ: ਅਮਰਜੀਤ ਸਾਥੀ

سواد چکّھن لئی
منہ کھولھیا بچے نے
برکھا ولّ

جوہن برَینڈی
پنجابی انُواد : امرجِیت ساتھی
شاہ مُکھی روپ : جسوِندر سِنگھ
ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਰੂਪ : ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ

ਸਾਲਗਿਰ੍ਹਾ سالگرہ

ਸਾਲਗਿਰ੍ਹਾ-

ਰਵਾਂ-ਰਾਹ ‘ਤੇ ਮੀਲ ਪੱਥਰ

ਕੇਕ’ਚ ਗੱਡੀ ਮੋਮਬੱਤੀ

ਤਿਸਜੋਤ

سالگرہ-
رواں-راہں ‘تے مِیل پتّھر
کیک’چ گڈی مومبتی

تِسجوت
شاہ مُکھی روپ : جسوِندر سِنگھ
ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਰੂਪ : ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ

ਮਦਰਜ਼ ਡੇ مدرز ڈے

ਫੁੱਲ ਲਿਆਕੇ ਮਾਂ ਤੋਂ

ਬੱਚੇ ਮੰਗਣ ਵਾਅਦਾ

ਅਗਲੇ ਜਨਮ ਦਾ

ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਾਥੀ

پُھلّ لیاکے ماں توں
بچے منگن وعدہ
اگلے جنم دا

سریندر ساتھی
شاہ مُکھی روپ : جسوِندر سِنگھ
ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਰੂਪ : ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ

ਭਮੱਕੜ بھمکڑا

ਭਮੱਕੜਾਂ ਸਾਰੀ ਰਾਤ

ਕੀਤੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼

ਰੋਕੀਏ ਦੀਵੇ ਦੀ ਲੋ

ਦਰਬਾਰਾ ਸਿੰਘ

بھمکڑاں ساری رات
کِیتی کوشِش
روکیئے دِیوے دی لو

دربارا سِنگھ
شاہ مُکھی روپ : جسوِندر سِنگھ
ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਰੂਪ : ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ

ਯਾਤਰਾ یاترا

dancing butterflies-

my journey is forgotten

for a while

Issa

ਨੱਚਦੀਆਂ ਤਿਤਲੀਆਂ-

ਭੁੱਲੀ ਮੇਰੀ ਯਾਤਰਾ

ਕੁਝ ਦੇਰ ਲਈ

ਇੱਸਾ

ਅਨੁਵਾਦ: ਅਮਰਜੀਤ ਸਾਥੀ

نچدِیاں تِتلِیاں-
بُھلی میری یاترا
کُجھ دیر لئی

اسّا
پنجابی انُواد : امرجِیت ساتھی
شاہ مُکھی روپ : جسوِندر سِنگھ
ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਰੂਪ : ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ

ਸਰਦਲ سردل

ਆਦਿ ਅੰਤ

ਵਿਚਕਾਰ

ਧਰਤੀ ਸਰਦਲ

ਜਗਜੀਤ ਸੰਧੂ

ਨੋਟ: ਅਮਰਜੀਤ ਸਾਥੀ ਦੇ ਜਨਮ ਦਿਨ ਨੂੰ ਸਮਪਰਤ।

آد انت
وچکار
دھرتی سردل

نوٹ: امرجیت ساتھی دے جنم دن نوں سمپرت۔

جگجیت سندھو
شاہ مُکھی روپ : جسوِندر سِنگھ
ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਰੂਪ : ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ

ਯਾਦ یاد

ਹਾਇਗਾ: ਸੰਦੀਪ ਸੀਤਲ

ਨੋਟ: ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਨਾਮਵਰ ਲੇਖਕ ਮਰਹੂਮ ਡਾ. ਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸੀਤਲ ਹੋਰਾਂ ਦੀ ਹੱਥ ਲਿਖਤ।

تر گئا نائک
لکھ کے کورے کاغذ تے
امر عبارتاں

نوٹ: پنجابی دے نامور لیکھک مرحوم ڈاکٹر. جیت سنگھ سیتل ہوراں دی ہتھ لکھت۔

 

ہائگا: سندیپ سیتل
شاہ مُکھی روپ : جسوِندر سِنگھ
ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਰੂਪ : ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ

ਉਮੀਦ اُمید

ਯਾਦਾਂ ਖ਼ਾਬ ਉਮੀਦਾਂ…

ਰੋਜ਼ ਦੀ ਤਰਾਂ ਸਜਾਵਾਂ

ਕੁਰਸੀਆਂ ‘ਤੇ ਗੱਦੀਆਂ

ਸੰਦੀਪ ਧਨੋਆ

یاداں خاب اُمیداں…
روز دی طرحاں سزاواں
کُرسیاں ‘تے گدیاں

سندیپ دھنوآ
شاہ مُکھی روپ : جسوِندر سِنگھ
ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਰੂਪ : ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ

ਤੁਪਕੇ تُپکے

cutting a pear

sweet drops drip

from the knife

Shiki Masaoka

ਨਾਸ਼ਪਾਤੀ ਕੱਟਾਂ

ਮਿੱਠੇ ਤੁਪਕੇ ਤ੍ਰਿਪਕਣ

ਚਾਕੂ ਤੋਂ

ਸ਼ਿਕੀ ਮਾਸਾਓਕਾ

ਅਨੁਵਾਦ: ਅਮਰਜੀਤ ਸਾਥੀ

ناشپاتی کٹاں
مِٹھے تُپکے ترپکن
چاقو توں

شِکی ماساؤکا
پنجابی انُواد : امرجِیت ساتھی
شاہ مُکھی روپ : جسوِندر سِنگھ
ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਰੂਪ : ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ

ਜਨਮ ਦਿਨ ਮੁਬਾਰਕ جنم دن مُبارک۔

ਸਾਡੇ ਅਤਿ ਪਿਆਰੇ ਪੰਜਾਬੀ ਹਾਇਕੂ ਬਲਾਗ ਦੇ ਸੀਨੀਅਰ ਐਡੀਟਰ ਅਮਰਜੀਤ (ਟਿਵਾਣਾ) ਸਾਥੀ ਜੀ ਦਾ ਕਲ੍ਹ 21 ਮਈ ਨੂੰ ਸੱਤਰਵਾਂ ਜਨਮ ਦਿਨ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਹਾਇਕੂ ਫੋਰਮ ਦੇ ਸਮੂਹ ਲੇਖਕਾਂ ਪਾਠਕਾਂ ਵਲੋਂ ਆਪ ਜੀ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿਨ ਮੁਬਾਰਕ। ਅਸੀਂ ਆਪ ਜੀ ਦੀ ਚੰਗੇਰੀ, ਸਰੀਰਕ ਅਤੇ ਮਾਨਸਿਕ, ਸਿਹਤ ਲਈ ਕਾਮਨਾ ਕਰਦੇ ਹਾਂ।

ساڈے اتی پیارے پنجابی ہائکو بلاگ دے سینئر اڈیٹر امرجیت (ٹوانا) ساتھی جی دا کلھ 21 مئی نوں سترواں جنم دِن ہے۔ پنجابی ہائکو فورم دے سموہ لیکھکاں پاٹھکاں ولوں آپ جی نوں جنم دن مُبارک۔ اسیں آپ جی دی چنگیری، سریرک اتے مانسک، صحتَ لئی کامنا کردے ہاں۔

ਤਾਰਾ تارا

ਹਾਇਕੂ : ਰੋਜ਼ੀ ਮਾਨ

ਹਾਇਗਾ : ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ

اکتارا وجے
اک تارہ چمکے
سُریلی روشن رات

روزی مان
شاہ مُکھی روپ : جسوِندر سِنگھ
ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਰੂਪ : ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ

ਫੁੱਲ پُھلّ

ਕੰਧ ਤੇ ਉੱਕਰਿਆ

ਫੁੱਲ ਬੇਖ਼ੋਫ ਖੜਾ

ਹਨੇਰੀਆਂ ਦੇ ਅੱਗੇ

ਹਰਜੀਤ ਜਨੋਹਾ

کندھ تے اُکریا
پُھلّ بیخوپھ کھڑا
ہنیریاں دے اگے

ہرجیت جنوہا
شاہ مُکھی روپ : جسوِندر سِنگھ
ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਰੂਪ : ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ

ਦਾਨੀ دانی

ਸੰਗਮਰਮਰ ਉੱਕਰੇ

ਦਾਨੀਆਂ ਦੇ ਨਾਂ

ਪੈਰਾਂ ਥੱਲੇ ਵਿੱਸਰੇ

ਕੁਲਦੀਪ ਸਰੀਨ

سنگمرمر اُکرے
دانِیاں دے ناں
پیراں تھلے وسرے

کُلدیپ سرین
شاہ مُکھی روپ : جسوِندر سِنگھ
ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਰੂਪ : ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ

ਮੋੜ موڑ

“Blind Curve”

hidden

by sunflowers

John Brandi

“ਅੰਨ੍ਹਾ ਮੋੜ”

ਲੁਕੋਇਆ

ਸੂਰਜਮੁਖੀਆਂ

ਜੌਨ ਬਰੈਂਡੀ

ਅਨੁਵਾਦ: ਅਮਰਜੀਤ ਸਾਥੀ

“سخت موڑ”
لُکویا
سورج مُکھیاں

جوہن برَینڈی
پنجابی انُواد : امرجِیت ساتھی
شاہ مُکھی روپ : جسوِندر سِنگھ
ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਰੂਪ : ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ

ਬੱਚੇ بچّے

ਬੱਚੇ ਮੰਗਣ ਖੇਡਣ ਨੂੰ

ਆਈ-ਫੋਨ ‘ਤੇ ਲੈਪਟੋਪ

ਪਿੰਡੋ ਫੋਨ ਆਇਆ

ਕਲੀਮ ਜਫ਼਼ਰ ਬਦੇਸ਼ਾ

ਨੋਟ: ਕਲੀਮ ਜਫ਼਼ਰ ਬਦੇਸ਼ਾ ਲਹਿੰਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਫੈਸਲਾਬਾਦ (ਲਾਇਲਪੁਰ) ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਿਸਟੀ ਲਹੌਰ ਤੋਂ ਕੰਪਿਊਟਰ ਸਾਇੰਸ ਵਿਚ ਵਿਦਿਆ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ। ਅੱਜ ਕਲ੍ਹ ਇਟਲੀ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਅਨਕੋਨਾ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬੀ ਹਾਇਕੂ ਫੋਰਮ ਦੇ ਸਮੂਹ ਲਿਖਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਪਾਠਕਾਂ ਵਲੋਂ ਆਪ ਜੀ ਦਾ ਸੁਆਗਤ ਹੈ।

بچّے منگن کھیڈن نوں
آئی فون تے لِیپٹاپ
پِنڈوں آیا فون

کلیم زفر بدیشا
نوٹ: کلیم زفر بدیشا لہندے پنجاب دے فیسلاباد (لائلپُر) شہر وِچ پَیدا ہوئے اتے پنجاب یونیورسِٹی لاہور قوں کمپیوٹر سائنس وچ ودیا حاصل کِیتی ۔اج کلھ اِٹلی دے شہر انکونا وچ رہندے ہن ۔پنجابی ہائکو فورم دے سارے لِکھاریاں اتے پاٹکاں ولوں آپ جی دا سواگت ہے

ਫੁੱਲ پھُل

ਫੁੱਲ ਖਿੜਣ

ਖੂਸ਼ਬੂਆਂ ਦੇਣ

ਮੁਰਝਾ ਜਾਣ

ਸਟੀਫਨ ਮਸੀਹ , ਜਮਾਤ ਬਾਰਵੀਂ , ਸ ਸ ਸਕੂ਼ਲ , ਰਾਮਗੜ੍ਹ ਸ਼ਾਹਪੁਰੀਆਂ (ਮਾਨਸਾ )

پھُل کھِرن
خُسبوآں دین
مُرجھا جان

سٹیفن مسیح :  جماعت بارویں ، س س سکول ، رامگڑھ شاہپریاں مانسا
شاہ مُکھی روپ : جسوِندر سِنگھ
ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਰੂਪ : ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ

ਸਫਰ سفر

ਖੱਬਾ ਹੱਥ ਪਲੋਸੋ

ਸੱਜੇ ਮੋਢੇ ਨੂੰ

ਸਫਰ ਤੋਂ ਮੁੜ ਖੋਲਾਂ ਬੈਗ

ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ

کھبّا ہتھّ پلوسے
سجّے موڈھے نوں
سفر توں مُڑ کھولاں بَیگ

گُرپریت
شاہ مُکھی روپ : جسوِندر سِنگھ
ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਰੂਪ : ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ