کِشت -3
ہائکو دا روپ
جاپانی ہائکو وچ 17 دھنی-چنھ جنھاں نوں اونجی کِہا جاندا ہے، پنج-ستّ-پنج دے گرُپاں وچ ونڈے ہندے ہن۔ پنج تے ستّ اونجی دی لمبائی والیاں تالبدھّ ٹکڑیاں جاپانی بھاشا وچ چراں توں پروانت ہن۔ سمُچا پراتن جاپانی کاوَ اس طرحاں دیاں تال بدھّ ٹُکڑیاں وچ لِکھیا جاندا سی۔ اِتھوں تک کہ نعرے، وگیاپن، اخباری سرخیاں، اکھان آد لئی وی ایہو ودھی ورتی جاندی رہی ہے۔
ٓآم وچار ہے کہ جاپانی ہائکو تنّ پنکتیاں وچ لکھے جاندے ہن پر واستو وچ ہائکو اک کھڑی پنکتی وچ ہی لکھے جاندے ہن اتے جاپانی پاٹھک اس وچلیاں تنّ تال بدھّ ٹکڑیاں پہچان لیندا ہے۔ مُڈھلے انگریزی انووادکاں نے جاپانی دھنی چنھاں دی انگریزی دھنی کھنڈاں نال تُلنا کیتی جو صحیح نہیں سی کیونکہ جاپانی دھنی چنہ انگریزی دے دھنی کھنڈاں نالوں اُچارن ویلے گھٹّ سما لیندے ہن۔ جویں شبد ہائکو ہی لے لئیے انگریزی وچ اس دے دو دھنیں کھنڈ ہن ہائِ+کوُ پر جاپانی وچ تنّ چنہ ورتے جاندے ہن ہا+اے+کوُ۔ ایہناں نوں صرف دھنیاں ہی کہنا یوگ ہووےگا۔ جاپانی بھاشا وچ جاں تاں صرف سور دھنیاں ہن جاں ہر وئنجن دے نال سور جُڑیا ہویا ہے۔ صرف ۔اینّ ۔ اکھر ہی اک اکلا وئنجن ہے۔ اس طرحاں جاپانی دھنی پنجابی دے مُکتا اکھر نالوں لمی ہے اتے پنگل دی بولی وچ گورو دے برابر ہے۔ گورو دھنیں لگھو دھنیں نالوں دُگنی ہُندی ہے جویں شبد کر وچ ک لگھو ہے پر شبد کار وچ کا گورو ہے۔
بہت سارے لوکاں دا وشواس ہے کہ ہائکو کویتا اتے اس دا 5-7-5 دا روپ سمانارتھی ہن۔ پر 5-7-5 دا ودھان تاں اک بھانڈا ہے جس وچ ہر پین والی چیز ہائکو نہیں ہندی۔ اکھراں دی گِنتی نوں ہی ہائکو سمجھنا ہائکو دی مول دھارنا اتے سنویدنا نوں اکھوں اوہلے کرنا ہے۔ کیونکہ ہائکو اک کاوک روپ ہی نہیں سگوں شرشٹی نوں ویکھن والی وشیش درشٹی وی ہے۔
Haiku is about perception، not counting syllables on fingers
اج کلھ انگریزی کویاں نے ہائکو نوں 7 سٹریسز جاں سر تال وچ جاں پھر 10-12 سائیلیبلز وچ لکھنا شروع کر دتا ہے۔ ہائکو دی سنویدنا نوں قایم رکھدے ہوئے گھٹّ توں گھٹّ شبداں دی ورتوں کردے ہن۔ امریکہ وچ ہائکو سکولاں اتے کالجاں دی وشے-پرنالی دا حصہ ہے۔ امریکن لیکھکاں دے ہائکو پیش ہن۔
صرف شہری منڈا
ہی سن رہا …
ڈڈوآں دا گیت
ولئم جے. ہگنسن ( d. 2008)
سورج چمکے ندی ‘تے
رکھاں اتے عکس نچدے
جھلمل کردے
جیمز ہیکٹّ
گھڑیال دوالے
نیلا امبر
گونج رہا
زون برانڈی
ادھیاپک دا پرشن
ادھ-ستی جماعت ‘چ لٹکے …
اتر دیوے کاں
مارگریٹ چولا
ایہہ پانی تے استھیاں
پا دینا کسے
رکھ دیاں جڑاں وچ
ڈائنا ڈی پرائما
چپّ دے پچھے پچھے
کھلھے میدان تکّ –
آکاشگنگا
پیٹریشیا ڈونیگن
خبر بارے سوچدیاں
فون چکن توں پہلاں ہی
میرے ہتھ کنے ٹھرے ہوئے
الزابیتھّ سیئرلے لیمب
پہاڑیاں
چھڈّ رہیاں بدل
اک اک کرکے
جون ولز
بوہڑ دی چھانویں
‘گھر گھر’ کھیلدے بچے
بولن ماپیاں دی بولی
ڈی. ڈولیو. بینڈر
میں واہندی
ماں دے وال
نکلن چنگیاڑے
پیگی ولس لائیلز
پچھواڑے دو بیبیاں
تہہ لا رہیاں
چادراں دے وچ دھپّ
سینڈرا پھرنجر
ساگر چھلاں دی گھسائی
گول-مٹول چٹان
کرے اشارہ گھر ولّ
جین رچھھولڈ
