Monthly Archives: ਅਗਸਤ 2007

ਭਾਦੋਂ

30 ਵੀਰਵਾਰ ਅਗ. 2007

Posted by in ਅਮਰਜੀਤ ਸਾਥੀ, ਕੁਦਰਤ/Nature, ਕੈਨੇਡਾ/Canada

≈ ਟਿੱਪਣੀ ਕਰੋ

ਭਾਦੋਂ ਚੱਲੀ ਲੰਘ

ਰੁੱਖੀਂ ਪੱਤ ਹਰਿਆਵਲੇ

ਬਦਲਣ ਲੱਗੇ ਰੰਗ

ਰੁੱਖ-ਵੱਢਣੀ

27 ਸੋਮਵਾਰ ਅਗ. 2007

Posted by in ਅਮਰਜੀਤ ਸਾਥੀ, ਕੁਦਰਤ/Nature, ਕੈਨੇਡਾ/Canada

≈ ਟਿੱਪਣੀ ਕਰੋ

ਪੰਛੀ ਉੜਦੇ ਦਹਿਲਕੇ

ਨੇੜੇ ਆਉਂਦੀ ਜਾ ਰਹੀ

ਰੁੱਖ-ਵੱਢਣੀ ਆਵਾਜ਼

ਨੋਟ: ‘ਰੁੱਖ-ਵੱਢਣੀ ਆਵਾਜ਼’ ਵਿਚ ਉਹ ਸਾਰੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿਚ ਬੁਲਡੋਜ਼ਰਾਂ ਦਾ ਰਾਹ ਬਣਾਉਂਣਾ, ਆਰਿਆਂ/ਕੁਹਾੜਿਆਂ ਦਾ ਰੁੱਖ ਵੱਢਣਾ, ਵੱਢੇ ਵਡ-ਰੁਖਾਂ ਦਾ ਗਿਰਨਾ, ਛੰਗਾਈ, ਵੱਡੇ ਟਰੱਕਾਂ ਦੀ ਢੋਆਈ ਅਤੇ ਜੰਗਲਾਂ ਚੋਂ ਪੰਛੀਆਂ ਦਾ ਸਦਾ ਲਈ ਬੇਘਰ ਹੋਣਾ। ਸਿਰਲੇਖ ‘ਰੁੱਖ-ਵੱਢਣੀ’ ਸਿਰਫ ਰੁੱਖ ਕੱਟਣ ਨੂੰ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਉਜਾੜੂ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ ਅਤੇ ਉਸ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਵਲ ਵੀ ਸੰਕੇਤ ਕਰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਕੁਦਰਤੀ ਸੋਮਿਆਂ ਦੇ ਨਾਸ ਨੂੰ ਤਰੱਕੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਮੁਖੌਟਾ

24 ਸ਼ੁੱਕਰਵਾਰ ਅਗ. 2007

Posted by in ਅਨੁਵਾਦ, ਜਾਪਾਨ/Japan

≈ ਟਿੱਪਣੀ ਕਰੋ

year after year

on the monkey’s face

a monkey face

Basho

ਹਰ ਸਾਲ ਹੀ ਲਾਉਂਦੇ

ਬਾਂਦਰ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ‘ਤੇ

ਇਕ ਬਾਂਦਰ ਦਾ ਚਿਹਰਾ

ਬਾਸ਼ੋ

ਨੋਟ: ਪੁਰਾਣੇ ਜ਼ਮਾਨੇ ਵਿਚ ਇਹ ਰਿਵਾਜ਼ ਸੀ ਕਿ ਜਪਾਨੀ ਲੋਕ ਨਵੇਂ ਸਾਲ ਵਾਲ਼ੇ ਦਿਨ ਬਾਂਦਰ ਦੇ ਮੂੰਹ ਉੱਤੇ ਬਾਂਦਰ ਦਾ ਮਖੌਟਾ ਲਾਕੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਮਨੋਰਮਜਨ ਲਈ ਘੁਮਾਇਆ ਕਰਦੇ ਸਨ।

ਫੁੱਲ ਤੇ ਖਤ

23 ਵੀਰਵਾਰ ਅਗ. 2007

Posted by in ਅਨੁਵਾਦ

≈ ਟਿੱਪਣੀ ਕਰੋ

daffodils open

around my mailbox

but no letter

Karen Tellefsen

ਫੁੱਲ ਨਰਗਸੀ ਖੁੱਲ੍ਹੇ

ਮੇਰੇ ਡਾਕਡੱਬੇ ਦੇ ਦੁਆਲ਼ੇ

ਪਰ ਨਾ ਕੋਈ ਚਿੱਠੀ

ਕੈਰਨ ਟੈਲਫਸੈਨ

ਨੋਟ: ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਦਾ ਸ਼ਬਦ open ਪੀਲੇ ਨਰਗਸੀ ਫੁੱਲਾਂ ਦੇ ਖੁੱਲ੍ਹਣ ਅਤੇ ਖਤਾਂ ਦੇ ਖੁੱਲ੍ਹਣ, ਜੋ ਨਹੀਂ ਆਏ, ਦੋਹਾਂ ਵੱਲ ਸੰਕੇਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਸ਼ਬਦ ‘ਖੁੱਲ੍ਹੇ’ ਦਾ ਫੁੱਲਾਂ ਅਤੇ ਖਤਾਂ ਦੇ ਖੁੱਲ੍ਹਣ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਨਾਲ਼ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਭਰਮਾਰ ਵਲ ਵੀ ਇਸ਼ਾਰਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰਾਂ ਇਕ ਬੋਲੀ ਤੋਂ ਦੂਜੀ ਬੋਲੀ ਵਿਚ ਅਨੁਵਾਦ ਕਈ ਵਾਰ ਹੋਰ ਵੀ ਵਿਸ਼ਾਲ-ਅਰਥੀ ਹੋ ਜਾਦਾ ਹੈ।

ਹਾਇਕੂ ਕੀ ਹੈ:

16 ਵੀਰਵਾਰ ਅਗ. 2007

Posted by in ਹਾਇਕੂ ਬਾਰੇ

≈ 5 ਟਿੱਪਣੀਆਂ

ਹਾਇਕੂ ਕੀ ਹੈ:

ਸੈਂਕੜੇ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਜਾਪਾਨੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਲਿਖੀ ਜਾ ਰਹੀ ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਇੱਕ ਖਾਸ ਸਿਨਫ (genre) ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਹਾਇਕੂ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਕਵਿਤਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸੰਖੇਪ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਬਸ ਇਕੋ ਸਾਹ ਵਿੱਚ ਕਹੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਕਵਿਤਾ। ਸਾਹ ਵਾਂਗ ਛੋਟੀ, ਸਾਹ ਵਾਂਗ ਸਾਦੀ ਅਤੇ ਸਾਹ ਜਿੰਨੀ ਹੀ ਮੁੱਲਵਾਨ।

ਕਿਸੇ ਸ਼ਬਦ ਵਿੱਚ ਨਿੱਕੇ ਤੋਂ ਨਿੱਕੇ ਪੂਰਨ ਧੁਨੀ–ਖੰਡ ਨੂੰ (syllables) ਸਾਈਲੇਬਲ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਤਰਾਂ to-day ਵਿਚ ਦੋ ਅਤੇ yes-ter-day ਵਿਚ ਤਿੰਨ ਧੁਨੀ–ਖੰਡ ਹਨ। ਹਾਇਕੂ ਸਿਰਫ 17 ਧੁਨੀ-ਖੰਡਾਂ ਵਿਚ ਲਿਖੀ ਹੋਈ ਕਵਿਤਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ੫-੭-੫ ਕਰਕੇ ਤਿੰਨ ਪੰਕਤੀਆਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ:

ਸੂ ਜੂ ਮੇ ਕੋ ਮੋ ਊ ਮੇ ਨੀ ਕੂ ਚੀ ਆ ਕੂ ਨੇ ਬੂ ਤਸੂ ਕਾ ਨਾ
੧ ੨ ੩ ੪ ੫ ੧ ੨ ੩ ੪ ੫ ੬ ੭ ੧ ੨ ੩ ੪ ੫

ਚਿੜੀਆਂ ਨਿੱਕੀਆਂ ਵੀ ਫੁੱਲਾਂ ਵੱਲ ਮੂੰਹ ਖੋਲ੍ਹਣ ਪੂਜਾ ਹੀ ਤਾਂ ਹੈ

(ਪਰਮਿੰਦਰ ਸੋਢੀ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ‘ਜਾਪਾਨੀ ਹਾਇਕੂ ਸ਼ਾਇਰੀ’ ਵਿਚੋਂ ਧੰਨਵਾਦ ਸਹਿਤ)

ਹਾਇਕੂ ਨੂੰ ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਸੰਕੁਚਤ (compressed) ਕਵਿਤਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਸ਼ਬਦ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

ਸਰਦੀ

ਬੱਦਲ਼

ਕਾਹਲ਼ੀ `ਚ

ਸਾਨਤੋਕਾ/ਜਪਾਨ

ਸੰਖੇਪਤਾ ਕਰਕੇ ਹਾਇਕੂ ਵਿੱਚ ਕਹੇ ਨਾਲੋਂ ਅਣਕਿਹਾ ਬਹੁਤਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਬਹੁਅਰਥੀ ਵੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਜਿੰਨੀ ਬਾਰ ਪੜ੍ਹਿਆ ਜਾਵੇ ਇਸਦੇ ਅਰਥ ਬਦਲਦੇ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਹੁੰਦੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਬਾਸ਼ੋ (1644_1694) ਦੀ ਇਸ ਹਾਇਕੂ ਦੇ ਇੱਕ ਸੌ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵੱਖਰੇ ਵੱਖਰੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅਨੁਵਾਦ ਮਿਲਦੇ ਹਨ।

ਪੁਰਾਣੇ ਤਲਾਅ ਵਿਚ

ਡੱਡੂ ਦੀ ਛਲਾਂਗ

ਪਾਣੀ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਅੰਦਰ

————–

ਸ਼ਾਂਤ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਤਲਾਅ

ਡੱਡੂ ਅਚਾਨਕ ਕੁਦਿਆ

ਪਿੱਛੇ ਰਹਿਗੀ ਪਾਣੀ ਦੀ ਆਵਾਜ਼

—————

ਪੁਰਾਣਾ ਤਲਾਅ

ਡੱਡੂ ਕੁੱਦ ਗਿਆ

ਛਿਣ ਪਿਛੌਂ Ž ਮੁੜ ਚੁੱਪ

ਹਾਇਕੂ ਦਾ ਧਰਾਤਲ ਜ਼ੈਨ(Zen) ਬੁੱਧਮਤ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਮੂਲ ਲੇਖਕ ਵੀ ਸਾਰੇ ਬੋਧੀ ਭਿਕਸ਼ੂ ਹੀ ਸਨ। ਹਾਇਕੂ ਸ਼ਾਂਤ ਮਨ ਅਤੇ ਧਿਆਨ ਵਿਚੋਂ ਪੁੰਗਰਦੀ ਹੈ ਇਸ ਕਰਕੇ ਹੋਰ ਸਾਰੇ ਕਾਵਿਕ ਰੂਪਾਂ ਨਾਲੋਂ ਚੁੱਪ ਦੇ ਬਹੁਤ ਨੇੜੇ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਚੁੱਪ ਦੀ ਕਵਿਤਾ (poetry of silence) ਜਾਂ ਸ਼ਬਦ–ਰਹਿਤ (wordless) ਕਵਿਤਾ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਸ਼ਾਂਤ ਪਾਣੀ `ਤੇ ਕਲਕਲ

ਨਾ ਕਿਸ ਪੱਥਰ ਸੁਟਿਆ

ਨਾ ਹੀ ਰੁਮਕੀ ਵਾ

ਹਾਇਕੂ ਸਿਰਫ ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਇੱਕ ਵਿਲੱਖਣ ਰੂਪ (form) ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ਸਗੋਂ ਇਸ ਦੀ ਸੰਬੇਦਨਾ (sensibility) ਵੀ ਵੱਖਰੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਕਈ ਵਿਦਵਾਨ ਇਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਸਾਹਿਤਕ ਰੂਪ (genre) ਵੀ ਮੰਨਦੇ ਹਨ। ਹਾਇਕੂ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਅਤੇ ਰੂਪ ਬਿਲਕੁਲ ਹਲਕਾ ਫੁਲਕਾ ਅਤੇ ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿਸੇ ਪੇਤਲ਼ੇ ਵਗ ਰਹੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਹੇਠ ਰੇਤੀਲਾ ਥੱਲਾ ਦਿਸਦਾ ਹੈ।

ਸੁੱਖ `ਚ ਵੀ

ਦੁੱਖ `ਚ ਵੀ

ਘਾਹ ਉੱਗਦਾ ਰਿਹਾ

ਸਾਨਤੋਕਾ/ਜਪਾਨ

ਹਰ ਹਾਇਕੂ ਆਮ ਜੀਵਨ ਦੀ ਕਿਸੇ ਘਟਨਾ `ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਪਰ ਉਸ ਘਟਨਾ ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਆਲੌਕਿਕ, ਕੁੱਝ ਹੈਰਾਨ ਅਤੇ ਅਚੰਭਤ ਕਰਨ ਵਾਲ਼ਾ ਜਰੂਰ ਛੁਪਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਇਕ ਕੀੜੀ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਵੇਲ਼ੇ

ਮੈਨੂੰ ਵੇਖ ਰਹੇ ਸਨ

ਮੇਰੇ ਤਿੰਨੋਂ ਬੱਚੇ

ਕਾਤੋ/ਜਪਾਨ

ਸਰਲ ਬੋਲੀ, ਵਾਕ ਬਣਤਰ ਸਾਦਾ, ਨਾ ਸਿਰਲੇਖ, ਨਾ ਤੁਕਾਂਤ ਏਥੋਂ ਤਕ ਕਿ ਹਾਇਕੂ ਵਿੱਚ ਉਪਮਾ ਅਲੰਕਾਰ(simile) ਅਤੇ ਰੂਪਕ ਅਲੰਕਾਰਾਂ (metaphor) ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਤੋਂ ਵੀ ਗੁਰੇਜ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਇਕੂ ਵਿੱਚ ਹਮੇਸ਼ਾ ਠੋਸ ਬਿੰਬਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜੋ ਕੁੱਝ ਵੇਖਿਆ, ਸੁਣਿਆ, ਸੁੰਘਿਆ, ਚੱਖਿਆ ਅਤੇ ਛੋਹਕੇ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਬਸ ਸੱਚੋ ਸੱਚ ਬਿਆਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।

ਯਾਤਰੀਆਂ ਦੇ ਬੱਚੇ

ਮੁੜ ਮੁੜ ਪਿੱਛੇ ਰਹਿੰਦੇ ਜਾਣ

ਖੇਲ੍ਹਣ ਤਿਤਲੀਆਂ ਨਾਲ

ਹਾਇਕੂ ਆਮ ਕਰਕੇ ਵਰਤਮਾਨ ਕਾਲ (present tense) ਵਿੱਚ ਲਿਖੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਵਰਤਮਾਨ ਦੀ, ਇਸ ਵੇਲ਼ੇ ਦੀ, ਹੁਣ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਪਲ ਵਿਚ, ਹੁਣ ਵਾਲ਼ੇ ਛਿਣ ਵਿੱਚ ਜੋ ਵਾਪਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ਬਸ ਓਹੀ ਸੱਚ ਹੈ। ਜਿਸ ਤਰਾਂ ਕੈਮਰਾ ਵਰਤਮਾਨ ਦੇ ਇੱਕ ਛਿਣ ਨੂੰ ਇੱਕ ਕਲਿਕ ਨਾਲ ਹਮੇਸ਼ਾ ਲਈ ਬੰਨ੍ਹ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਹਾਇਕੂ ਦਾ ਫੋਕਸ ਵੀ ਸਾਹਮਣੇ ਵਾਪਰ ਰਹੇ ਉਸ ਛਿਣ ਨੂੰ ਫੜਣਾ ਹੈ।

ਹਾਇਕੂ ਚੀਜਾਂ ਦੀ ‘isness’ ਯਾਨੀ ‘ਜੋ ਹੈ’ ਅਤੇ ‘ਜਿਸ ਤਰਾਂ ਹੈ’ (suchness) ਦਾ ਜਸ਼ਨ ਹੈ। ਹਾਇਕੂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਛਿਣਾਂ ਨੂੰ ਬਿਆਨ ਕਰਦੀ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਇੰਦਰੀਆਂ ਰਾਹੀਂ ਸਾਨੂੰ ਸਜੀਵ ਹੋਣ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਕਿਸਾਨ ਦਾ ਬੱਚਾ

ਦਾਣੇ ਛੱਟਦਾ ਰੁਕ ਗਿਆ

ਵੇਖਣ ਲੱਗਾ ਚੰਨ ਵਲ

ਬਹੁਤੇ ਲੋਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਪ੍ਰਤੀ ਦਿਸ਼ਾਮਾਨ (visually oriented) ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹ ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਲਈ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟ ਦੁਆਰ ਮੰਗਦੇ ਹਨ। ਹਾਇਕੂ ਵਿੱਚ ਦਰਸਾਈ ਘਟਨਾ ਵੀ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਇਸ ਤਰਾਂ ਪਰਤੀਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਬਿਲਕੁਲ ਸਾਡੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਹੁਣੇ ਹੁਣੇ ਵਾਪਰ ਰਹੀ ਹੋਵੇ।

ਬਿਰਧ ਆਦਮੀ

ਕਰੇ ਕਟਾਈ ਕਣਕ ਦੀ

ਝੁਕਿਆ ਦਾਤੀ ਵਾਂਗ

ਹਾਇਕੂ ਵਿੱਚ ਘਟਨਾ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਜਾਂ ਉਸਦਾ ਸਾਧਾਰਣੀਕਰਨ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਹੁੰਦਾ। ਬਸ ਇਸ ਵਿੱਚ ਲੁਕੇ ਭਾਵਾਂ ਵੱਲ ਸਿਰਫ ਸੰਕੇਤ ਹੀ ਕੀਤਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕੋਈ ਅਰਥ, ਸਲਾਹ ਮਸ਼ਬਰਾ ਜਾਂ ਨਸੀਹਤ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ ਹੁੰਦੀ। ਹਾਇਕੂ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਕੋਈ ਰਾਏ ਸਿਰਜਣਾ ਨਹੀ ਸਗੋਂ ਜੋ ਸਾਹਮਣੇ ਵਾਪਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ਉਸ ਨੂੰ ਚੇਤੰਨ ਹੋਕੇ ਵੇਖਣਾ (to be aware) ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸਹਿਜ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਅਨੁਭਵ ਕਰਨਾ ਹੈ।

ਜਿਉਂਦੇ ਹੋਣ ਦੀ ਖੁਸ਼ੀ ਵਿਚ

ਮੈਂ ਭਰਨ ਲੱਗਦਾ ਹਾਂ

ਪਾਣੀ

ਸਾਨਤੋਕਾ/ਜਪਾਨ

ਹਰ ਹਾਇਕੂ ਕਿਸੇ ਅਸਲੀ ਅਤੇ ਜੀਵੇ ਹੋਏ ਅਨੁਭਵ ਵਲ ਸੰਕੇਤ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਮਨਘੜਤ ਘਟਨਾਵਾਂ, ਕਲਪਣਾ, ਚੁਸਤ ਫਿਕਰੇਬਾਜ਼ੀ ਜਾਂ ਕਾਵਿ ਸ਼ਿਲਪਕਲਾ ਨਾਲੋਂ ਮੂਲ ਅਨੁਭਵ (original noticing), ਜਿਸ ਉਤੇ ਹਾਇਕੂ ਆਧਾਰਤ ਹੈ, ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਸੱਚਾ ਬਿਆਨ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਹੱਤਤਾ ਰਖਦਾ ਹੈ।

ਜ਼ਾਲ਼ ਤੋਂ ਵੀ

ਕੁੰਡੀ ਤੋਂ ਵੀ ਬਚ ਗਿਆ

ਪਾਣੀ ਵਿਚਲਾ ਚੰਨ

ਹਾਇਕੂ ਦਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਗੁਣ ਇਸ ਦਾ ਬਾਹਰਮੁਖੀ (objective), ਅਨਾਤਮਕ ਹੋਣਾ ਹੈ। ਜੋ ਸਵੈ(self) ਵੇਖਦਾ ਹੈ ਉਹ ਐਨਾਂ ਜਰੂਰੀ ਨਹੀਂ ਬਲਕੇ ਉਹ ਕੀ ਵੇਖਦਾ ਹੈ ਵੱਧ ਜਰੂਰੀ ਹੈ। ਹਾਇਕੂ ਪੜ੍ਹਣ ਅਤੇ ਲਿਖਣ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਸਾਨੂੰ ਹਉਮੈ-ਕੇਂਦਰਿਤ ਅਤੇ ਤੰਗ ਸੋਚਣੀ ਵਾਲ਼ੇ ਮਾਹੌਲ ਤੋਂ ਦੂਰ (limitless openness) ਵਿਸ਼ਾਲ ਖੁੱਲ੍ਹ ਵੱਲ ਲੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਹਾਇਕੂ ਪ੍ਰਾਕਿਰਤੀ ਦੀ ਲੀਲ੍ਹਾ ਨੂੰ ਵੇਖਣ ਵਾਲ਼ਾ ਝਰੋਖਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸੇ ਝਰੋਖੇ ਦੁਆਰਾ ਅਸੀਂ ਅਪਣੇ ਅੰਦਰ ਵੀ ਝਾਤ ਮਾਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਕੁਦਰਤ ਵਿੱਚ ਹੋ ਰਹੀ ਤਬਦੀਲੀ ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਆ ਰਹੇ ਬਦਲਾਓ ਵਲ ਵੀ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਸੋ ਹਾਇਕੂ ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਘਟਨਾ ਜਾਂ ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਕਿਸੇ ਪਹਿਲੂ ਦੀ ਮਾਰਫਤ ਮਨੁੱਖੀ ਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਅਭਿਵਿਅਕਤ ਕਰਦੀ ਹੈ।

ਜਿਸ ਤਰਾਂ ਧਾਰਮਕ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚਾਰ ਹੈ ਕਿ ਪਰਮ–ਸਤ ਤਾਂ ਸਾਡੇ ਅੰਦਰ ਹੈ ਸਿਰਫ ਖੋਜਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰਾਂ ਹਾਇਕੂ ਛਿਣ ਵੀ ਹਰ ਪਲ ਸਾਡੇ ਨਾਲ਼ ਨਾਲ਼ ਹਨ ਬਸ ਫੜਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਹਾਇਕੂ ਛਿਣ ਦੀ ਖੋਜ ਅਤੇ ਪ੍ਰਗਟਾ ਉਸੇ ਤਰਾਂ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਧਿਆਨ ਅਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਹੋਇਆ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਕਾਸ਼। ਹਰ ਪਲ ਹਰ ਪਾਸੇ ਕਮਾਲ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਕਰਿਸ਼ਮੇ ਵਾਪਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਬੌਧਿਕਤਾ ਅਤੇ ਗੂੜ੍ਹ ਗਿਆਨ ਤੋਂ ਨਿਰਲੇਪ ਆਨੰਦ ਵਿੱਚ ਵਿਚਰਨ ਵਾਲੀ ਦਸ਼ਾ ਹੈ ਹਾਇਕੂ ਛਿਣਾਂ ਨੂੰ ਅਨੁਭਵ ਕਰਨ ਦੀ।

ਵੱਡਾ ਬਿਰਖ ਵੀ

ਮੈ ਵੀ ਕੁਤਾ ਵੀ

ਭਿੱਜ ਰਹੇ ਕਿਣਮਿਣ ਵਿਚ

ਹਾਇਕੂ ਸਿਰਜਣਾ ਇੱਕ ਸਾਧਨਾ, ਇੱਕ ਸਿਮਰਨ ਹੈ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਦਫਾ ਇਹ ਪ੍ਰਾਕਿਰਿਆ ਅਜਿਹੇ ਸਥਾਨ `ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਅਧਿਆਤਮਕ ਅਨੁਭਵ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਸੰਜਮ, ਰੂਪ ਦੀ ਸੰਖੇਪਤਾ, ਬੋਲੀ ਦੀ ਸਰਲਤਾ ਅਤੇ ਅਨੁਭਵ ਦੀ ਸ਼ੁੱਧਤਾ ਹਾਇਕੂ ਨੂੰ ਰਹੱਸਮਈ ਬਣਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।

ਕੀਟ ਪੱਤੰਗੇ ਗਾਕੇ

ਮੋਨ ਧਾਰਕੇ ਕੀੜੀ

ਜਾਂਦੀ ਹੋਂਦ ਜਤਾ

ਕਵੀ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ੇ ਵਿਚਕਾਰ ਇਕਮਿੱਕਤਾ ਅਤੇ ਆਪਸੀ ਤਰਜਮਾਨੀ (spirit of interpretation) ਹਾਇਕੂ ਦਾ ਆਧਾਰ ਹੈ। ਬਾਸ਼ੋ ਨੇ ਕਿਹਾ “ਸਰੂ ਬਾਰੇ ਲਿਖਣ ਲਈ ਸਰੂ ਨਾਲ਼ ਇੱਕ ਹੋ ਜਾਵੋ।”

ਹਾਇਕੂ ਕਵੀ ਦਾ ਮਨ ਬਿਲਕੁਲ ਬੱਚੇ ਵਰਗਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਲਿਖਣ ਵੇਲ਼ੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਬੈਠੇ ਸੰਪਾਦਕ ਨੂੰ ਛੁੱਟੀ ਕਰ ਦਿਓ ਅਤੇ ਅਪਣੇ ਸੱਚੇ ਸੁੱਚੇ ਦਿਲ ਨੂੰ ਰਹਿਨੁਮਾਈ ਕਰਨ ਦਿਓ ਤਾਂ ਜੋ ਤੁਸੀ ਕੁਦਰਤ ਦੀ ਧੜਕਣ ਸੁਣ ਸਕੋ, ਵੇਖ ਸਕੋ ਅਤੇ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਸਕੋ। ਅੰਤਰ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਅਤੇ ਸੁਰਤੀ ਵਾਲੇ ਛਿਣਾਂ ਦੇ ਸਹਿਜ ਨੂੰ ਅਨੁਭਵ ਕਰ ਸਕੋ ਅਤੇ ਫਿਰ ਉਸ ਲੱਭਤ ਦੀ ਸੂਖਮ ਅਤੇ ਅਕਹਿ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਕਹਿ ਸਕੋ।

ਸੋਚਾਂ ਕਿਸ ਪਾਸੇ ਵੱਲ

ਜਾਣਾ ਹੈ ਮੈ

ਬੇਖ਼ਬਰ ਚੱਲ ਰਹੀ ਹੈ ਹਵਾ