ਜਹਾਜੀ ਪੈੜਾਂ

ਅਸਮਾਨ ਵਿਚ ਲਕੀਰਾਂ

ਪਰਦੇਸ ਗਿਆਂ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ

ਮਿਟ ਰਹੀਆਂ ਹੌਲ਼ੀ ਹੌਲ਼ੀ

ਦਵਿੰਦਰ ਪੂਨੀਆ

ਗੁਲਾਬੀ ਚੁੱਪ

A magnolia

Enveloped in pink silence

As soft as a breath

Bryony Smart, 12 years, New Zealand.

ਚੰਬੇ ਦਾ ਫੁੱਲ

ਗੁਲਾਬੀ ਚੁੱਪ ਵਿਚ ਢਕਿਆ

ਸਵਾਸ ਵਰਗਾ ਕੋਮਲ

ਬਰਾਯੋਨੀ ਸਮਾਰਟ, ੧੨ ਵਰਸ, ਨਿਉ ਜ਼ੀਲੈਂਡ

ਅਨੁਵਾਦ: ਅਮਰਜੀਤ ਸਾਥੀ

ਵਿੱਛੜੇ ਪੱਤੇ

ਪਤਝੜ ਦੀ ‘ਵਾ ਵੱਗੇ

ਬਿਰਖੋਂ ਵਿੱਛੜੇ ਪੱਤੇ

ਝਾੜਾਂ ਦੇ ਗਲ਼ ਲੱਗੇ

ਅਮਰਜੀਤ ਸਾਥੀ

ਸੂਲ਼ਾਂ

ਸੂਲ਼ ‘ਤੇ ਪਈ

ਤਰੇਲ ਬੂੰਦ

ਜ਼ਖਮੀ ਨਾ ਹੋ ਜਾਵੇ

ਦਵਿੰਦਰ ਪੂਨੀਆ

ਹਸਦੇ ਜਲ

ਪੂਰਬ ਤੇ ਪੱਛਮ ਦੇ ਜਲ

ਲੈਕੇ ਇਕੋ ਜਿਹੀ ਸ਼ਕਲ

ਹਸਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਰ ਪਲ

ਪੁਸ਼ਪਿੰਦਰ ਕੌਰ ਬੈਂਸ

ਸਾਗਰ ਜਾਗੇ

The sea awakens

Like a dog it roars and barks

It dances in rows

Kylie Newman, 12 years, New Zealand.

ਸਾਗਰ ਨੀਂਦੋਂ ਉੱਠ ਕੇ

ਕੁੱਤੇ ਵਾਂਗ ਬੜ੍ਹਕਦਾ ਤੇ ਭੌਂਕਦਾ

ਕਿਤਾਰਾਂ ਵਿਚ ਨੱਚਦਾ ਹੈ

ਕਾਯਲੀ ਨਿਊਮੈਨ, ੧੨ ਵਰਸ, ਨਿਊ ਜ਼ੀਲੈਂਡ।

ਅਨੁਵਾਦ: ਅਮਰਜੀਤ ਸਾਥੀ

ਖਿੜ-ਝੜ

ਇਕੋ ਵਿਹੜੇ ਖਿੜ-ਝੜ

ਖਿੜ ਰਹੀਆਂ ਗੁਲਦਾਊਦੀਆਂ

ਝੜ ਰਹੇ ਨੇ ਪੱਤ

ਅਮਰਜੀਤ ਸਾਥੀ

ਨੋਟ: ਉੱਤਰੀ ਖੰਡ ਵਿਚ ਪਤਝੜ ਦੀ ਰੁੱਤ ਗੁਲਦਾਊਦੀਆਂ ਦੇ ਫੁੱਲ ਖਿੜਦੇ ਹਨ।

ਉੜਦਾ ਪੱਤਾ

A leaf

Flying from the tree

Sees the whole world

Maya Rutar, 13 years, Slovenia.

ਇਕ ਪੱਤਾ

ਰੁੱਖ ਤੋਂ ਉੜਦਾ ਹੈ

ਤਾਂ ਸਾਰਾ ਸੰਸਾਰ ਵੇਖ ਲੈਂਦਾ ਹੈ

ਮਾਇਆ ਰੁਤਾਰ, ੧੩ ਵਰਸ, ਸਲੋਵੇਨਿਆ।

ਅਨੁਵਾਦ: ਅਮਰਜੀਤ ਸਾਥੀ

ਰਾਖਾ ਕੌਣ

Clouds are like lambs

A flock of the sky

Who is the shepherd ?

Madina Tazetdinova,12 years, Russia.

ਮੇਮਣਿਆਂ ਜਿਹੇ ਬੱਦਲ਼

ਆਸਮਾਨ ਦਾ ਇੱਜੜ

ਕੌਣ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਰਾਖਾ ?

ਮਦਿਨਾ ਤਾਜ਼ੇਤਦੀਨੋਵਾ,੧੨ ਵਰਸ, ਰੂਸ।

ਅਨੁਵਾਦ: ਅਮਰਜੀਤ ਸਾਥੀ

ਐਕਸ-ਰੇ

ਐਕਸ-ਰੇ ਵੇਖਦਿਆਂ

ਯਾਦ ਆਈ ਮੈਨੂੰ

ਸਤਰੰਗੀ ਪੀਂਘ

ਦਵਿੰਦਰ ਪੂਨੀਆ

ਪਿਪੱਲ਼ ਦੇ ਪੱਤੇ

ਸੱਥ ਵਿਚ ਬੈਠੇ ਬਾਬੇ

ਗੱਲਾਂ ਕਰਦੇ

ਪਿੱਪਲ਼ ਦੇ ਪੱਤੇ ਗਿਰਦੇ ਲਗਾਤਾਰ

ਦਵਿੰਦਰ ਪੂਨੀਆ

ਰੰਗ ਪਰਾਹੁਣੇ

ਪਤਝੜ ਖਿੜਿਆ ਦਿਨ

ਹਰੇ ਭਰੇ ਰੁੱਖਾਂ ਦੇ ਵਿਹੜੇ

ਰੰਗ ਪਰਾਹੁਣੇ ਆਏ

ਅਮਰਜੀਤ ਸਾਥੀ

ਸਦਾਬਹਾਰ

laurel in bloom

she lingers awhile

at the mirror

John Wills

ਲਾਰਲ* ਆਈ ਬਹਾਰ

ਉਹ ਕੁਝ ਚਿਰ ਹੋਰ

ਰੁਕਦੀ ਹੈ ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਮੂਹਰੇ

ਜੌਨ ਵਿਲਜ਼

ਅਨੁਵਾਦ: ਅਮਰਜੀਤ ਸਾਥੀ

ਨੋਟ: ਲਾਰਲ = ਚਮਕੀਲੀਆਂ ਪੱਤੀਆਂ ਵਾਲ਼ੀ ਸਦਾਬਹਾਰ ਝਾੜੀ।

ਬੋਤਲੀ ਜਲ

ਦਰਿਆ ਕਿਨਾਰੇ

ਬੋਤਲੀ ਜਲ ਪੀਂਦੀ

ਨਵੀਂ ਸਭਿਅਤਾ

ਦਵਿੰਦਰ ਪੂਨੀਆ

ਨੋਟ: ਬੋਤਲੀ ਜਲ: ਭਾਰਤੀ ਸਭਿਅਤਾ ਵਿਚ ਆਖਰੀ ਸਾਹ ਲੈ ਰਹੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਮੂੰਹ ਵਿਚ ਗੰਗਾ ਜਲ ਪਾਉਣ ਦੀ ਰੀਤ ਹੈ। ਜਿਸ ਲਈ ਲੋਕ ਬੋਤਲਾਂ ਵਿਚ ਗੰਗਾ ਜਲ ਭਰਕੇ ਅਪਣੇ ਘਰੀਂ ਰੱਖਦੇ ਹਨ।

ਨਿੱਕੀ ਗੁੱਡੀ

Heavy rain all day

Wind flying me all the way home

I am a small kite.

Seow Cheng hong, 11 years, Singapore

ਦਿਨ ਭਰ ਭਾਰੀ ਬਰਖਾ

ਹਵਾ ਲੈ ਆਈ ਉੜਾਕੇ ਘਰ ਤੱਕ

ਮੈ ਇਕ ਨਿੱਕੀ ਗੁੱਡੀ ਹਾਂ।

ਸੀਯੋ ਚੈਂਗ ਹਾਂਗ, ੧੧ ਵਰਸ, ਸਿੰਗਾਪੁਰ।

ਅਨੁਵਾਦ: ਅਮਰਜੀਤ ਸਾਥੀ

ਵੱਡੇ ਲੱਡੂ

Through the magnifying glass

I eat

Bigger sweets

Sae Furute, 6 years, Japan.

ਵਡਦਰਸ਼ੀ ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਵਿੱਚਦੀ

ਮੈ ਖਾਵਾਂ

ਵੱਡੇ ਵੱਡੇ ਲੱਡੂ

ਸੇਅ ਫਰੂਤੇ, ੬ ਵਰਸ, ਜਾਪਾਨ।

ਅਨੁਵਾਦ: ਅਮਰਜੀਤ ਸਾਥੀ

ਸ਼ੁੱਭ ਅਸੀਸ

Photo by Carol Eldson

ਬੱਚਾ ਪਾਵੇ ਦਾਣਾ

ਘੋੜਾ ਸਿਰ ਪਲ਼ੋਸੇ

‘ਨਿੱਕਿਆ ਬਣੀਂ ਸਿਆਣਾ’

ਫੋਟੋ: ਕੇਰੋਲ ਐਲਡਸਨ

ਹਾਇਕੂ: ਅਮਰਜੀਤ ਸਾਥੀ

Note: Carol’s 2 years old son was feeding the horse, when the horse put its head over the fence and gently touched his head.

ਨੋਟ: ਕੈਰੋਲ ਦਾ ਦੋ ਸਾਲ ਦਾ ਬੱਚਾ ਘੋੜੇ ਨੂੰ ਘਾਅ ਪਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਘੋੜੇ ਨੇ ਵਲਗਣ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਸਿਰ ਕੱਢਕੇ ਬੱਚੇ ਦੇ ਸਿਰ ਨੂੰ ਛੋਹਿਆ।

ਖਿੱਦੋ-ਖੂੰਡੀ

ਖ਼ਾਬ ਓਲੈਂਪਿਕ ਖੇਡਾਂ

ਖਿੱਦੋ-ਖੂੰਡੀ ਖੇਡ੍ਹਦੇ

ਪਿੰਡ ਪਹੇ ਵਿਚ ਬੱਚੇ

ਅਮਰਜੀਤ ਸਾਥੀ

ਬਿਰਖ ਬੁਲਾਵੇ

Reaching out bare arms

‘Come to me, feathery friends’

The lonely tree calls

Caroline Erikson, 14 years, USA.

ਬਿਨਪੱਤੇ ਬਾਹਾਂ ਫੇਲਾਕੇ

‘ਆਵੋ ਮੇਰੇ ਪਾਸ, ਪੰਖੇਰੂ ਮਿੱਤਰੋ’

ਸੁੱਨਾ ਬਿਰਖ ਬੁਲਾਵੇ

ਕੈਰੋਲਿਨ ਐਰਕਸਨ, ੧੪ ਵਰਸ, ਯੂ ਐਸ ਏ।

ਅਨੁਵਾਦ:ਅਮਰਜੀਤ ਸਾਥੀ

ਦੋ ਮਾਈਆਂ

ਦੂਰ ਪਿੰਡ ਤੋਂ ਆਈਆਂ

ਸੜਕ ਕਿਨਾਰੇ ਬੈਠੀਆਂ

ਭੁੱਖੀਆਂ ਤੇ ਤਰਿਹਾਈਆਂ

ਫੋਟੋ ਅਤੇ ਹਾਇਕੂ: ਬਰਜਿੰਦਰ ਢਿੱਲੋਂ

ਝੰਡਾ ਦਿਵਸ

ਰੰਗ ਬਰੰਗੇ ਝੰਡੇ

ਸਭ ਦੀ ਸਾਂਝ

ਇਕੋ ਜਿਹੇ ਡੰਡੇ

ਅਮਰਜੀਤ ਸਾਥੀ

ਲੰਚ ਬਰੇਕ

ਸਰਕਾਰੀ ਦਫਤਰ ਗਿਆ। ਬੂਹੇ ਤੇ ਬੈਠੇ ਚੌਕੀਦਾਰ ਨੇ ਕਿਹਾ ‘ਦੋ ਵਜੇ ਤੱਕ ਲੰਚ ਬਰੇਕ ਹੈ। ਦਫਤਰ ਮੇਂ ਕੌਈ ਨਹੀਂ’ ਮੈ ਘੜੀ ਵੇਖੀ ਬੱਸ ਦੋ ਚਾਰ ਮਿੰਟ ਹੀ ਸਨ ਦੋ ਵੱਜਣ ਵਿਚ। ਰੀਸੈੱਪਸ਼ਨ ਡੈਸਕ ਕੋਲ਼ ਪਏ ਅਧਖੜ ਜਿਹੇ ਸੋਫੇ ‘ਤੇ ਬੈਠ ਗਿਆ। ਟੇਵਲ ‘ਤੇ ਵਿੱਖਰੇ ਪਏ ਅਖਬਾਰ ਨੂੰ ਸੂਤ ਜਿਹਾ ਕਰਕੇ ਵਕਤ ਨੂੰ ਟਾਲਣ ਲਈ ਪੜ੍ਹਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਪਰ ਧਿਆਨ ਮੁੜ ਮੁੜ ਘੜੀ ਵੇਖਦਾ ਰਿਹਾ। ਦੋ ਵੱਜੇ, ਪੰਜ ਮਿੰਟ ਲੰਘੇ, ਦਸ ਮਿੰਟ ਲੰਘੇ, ਸਵਾ ਦੋ ਹੋ ਗਏ ਤਾਂ ਉੱਠਕੇ ਖਿੜਕੀ ਵਿਚੋਂ ਬਾਹਰ ਵੇਖਿਆ। ਇਕ ਦੋ ਕਰਿੰਦੇ ਰੁੱਖ ਦੀ ਛਾਂ ਵਿਚ ਸੁੱਤੇ ਪਏ ਸਨ ਅਤੇ ਕੁਝ ਗੱਪੀਂ ਲੱਗੇ ਸਨ। ਚਾਰ ਪੰਜ ਲਾਅਨ ਵਿਚ ਝੁਰਮਟ ਜਾ ਪਾਈਂ ਬੈਠੇ ਤਾਸ਼ ਖੇਡ ਰਹੇ ਸਨ।

ਧੁੱਪੇ ‘ਲੰਚ ਬਰੇਕ’

ਵਕਤ ਰੁਕਿਆ ਰਿਹਾ

ਘੜੀ ਚੱਲਦੀ ਰਹੀ

ਹਾਇਬਨ: ਅਮਰਜੀਤ ਸਾਥੀ

ਭੜਕਣ

ਲੱਗੀ ਲਾਲਟੈਨ ਭੜਕਣ

ਪਤਝੜ ਸੀਤ ਹਵਾ

ਰੁਕਦੀ ਚੱਲਦੀ ਧੜਕਣ

ਅਮਰਜੀਤ ਸਾਥੀ

ਆਸ

ਸੁਰਜਮੁਖੀ ਦੇ ਬੂਟੇ –

ਰਾਤ ਨੂੰ ਵੀ ਰੱਖਦੇ

ਮੂੰਹ ਚੜ੍ਹਦੇ ਪਾਸੇ

ਅਮਰਜੀਤ ਸਾਥੀ

ਮੀਰੀ

ਦੋਹਾਂ ਮੁਲਕਾਂ ਵਿਚ ਜੰਗ ਦੇ ਨਾਹਰੇ ਬੁਲੰਦ ਹਨ। ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿਚ ਫਿਰ ਲੜਾਈ ਲੱਗਣ ਦੇ ਆਸਾਰ ਨਜ਼ਰ ਆ ਰਹੇ ਹਨ। ਦੋਹੀਂ ਪਾਸੀਂ ਫੌਜਾਂ ਨੇ ਮੋਰਚੇ ਸੰਭਾਲ਼ ਲਏ ਹਨ। ਡੂੰਘੇ ਪੱਟੇ, ਭਾਰੀ ਕੰਨਕਰੀਟ ਨਾਲ਼ ਢਕੇ ਔਪਰੇਸ਼ਨ ਰੂਮ ਵਿਚ ਲੱਗੇ ਨਕਸ਼ਿਆਂ ‘ਤੇ ਦੋਹੀਂ ਪਾਸੀਂ ਲੱਗੀ ਫੌਜ ਦੀ ਮੋਰਚਾਬੰਦੀ ਦਿਖਾਈ ਗਈ ਹੈ। ਜੇ ਇਕ ਪਾਸੇ ਬਲੋਚ ਰੈਜੀਮੈਂਟ ਹੈ ਤਾਂ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਰਾਜਪੂਤ ਰੈਜੀਮੈਂਟ ਹੈ। ਜੇ ਇਕ ਚੋਟੀ ਮਰਾਠੇ ਹਨ ਤਾਂ ਦੂਜੀ ਚੋਟੀ ਪਠਾਨ ਹਨ। ਜੇ ਲਹਿੰਦੇ ਸਿੰਧੀ ਜੁਟੇ ਹਨ ਤਾਂ ਚੜ੍ਹਦੇ ਬਿਹਾਰੀ ਡਟੇ ਹਨ।

ਹਿੰਦ ਪਾਕ ਸਰਹੱਦ

ਦੋਹੀਂ ਪਾਸੀਂ ਫੌਜੀ

ਇਕੋ ਜਿੰਨੇ ਕੱਦ

ਪੂਰੇ ਨਕਸ਼ੇ ‘ਤੇ ਦਰਸਾਈ ਮੋਰਚਾਬੰਦੀ ਦੀ ਨਜ਼ਰਸਾਨੀ ਕੀਤਿਆਂ ਲੱਗਦਾ ਹੈ:

ਕਬਜੇ ਦੀ ਹੈ ਮੀਰੀ

ਦੋਹੀਂ ਪਾਸੀਂ ਫੌਜੀ

ਇਕ ਵੀ ਨਾ ਕਸ਼ਮੀਰੀ

ਪੈੜ

1948 ਵਿਚ ਕਸ਼ਮੀਰ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੇ ਲੜਕੇ ਦੋ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿਚ ਵੰਡ ਲਿਆ ਅਤੇ ਇਸ ਵੰਡ ਦੀ ਰੇਖਾ ਨੂੰ ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਐਲ. ਓ. ਸੀ. (ਲਾਈਨ ਆਫ ਕੰਟਰੋਲ) ਭਾਵ ਕਬਜੇ ਵਾਲ਼ੀ ਲੀਕ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਵੀ ਦੋਹਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਲੜਾਈ ਲੱਗੀ ਜਾਂ ਲੜਾਈ ਲੱਗਣ ਵਾਲ਼ੇ ਆਸਾਰ ਬਣੇ ਦੋਹੀਂ ਪਾਸੀਂ ਫੌਜਾਂ ਨੇ ਆਪੋ ਅਪਣੀਆਂ ਪੋਸਟਾਂ ਅੱਗੇ ਸੁਰੰਗਾਂ ਲਾ ਲਈਆਂ ਅਤੇ ਇਹ ਘੇਰਾ ਲਗਾਤਾਰ ਵਧਦਾ ਗਿਆ। ਬੇਸ਼ੱਕ ਲੜਾਈ ਬੰਦ ਹੋ ਹੋ ਗਈ ਜਾਂ ਲੜਾਈ ਲੱਗਣ ਦਾ ਖਤਰਾ ਟਲ਼ ਗਿਆ ਪਰ ਅਜ ਤੀਕ ਇਹ ਲਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਸੁਰੰਗਾਂ ਕਿਸੇ ਨਹੀਂ ਹਟਾਈਆਂ।

ਇਲਾਕਾ ਪਹਾੜੀ ਅਤੇ ਉੱਚਾ ਨੀਵਾਂ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਲੜਾਈ ਵਿਚ ਟੈਂਕਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ਇਸ ਲਈ ਬਹੁਤੀਆਂ ਆਦਮ-ਵਿਰੋਧੀ( ਐਂਟੀਪਰਸਨਲ) ਸੁਰੰਗਾ ਹੀ ਵਿਛਾਈਆਂ। ਆਦਮ-ਵਿਰੋਧੀ ਸੁਰੰਗ, ਇਕ ਛੋਟੀ ਡੱਬੀ ਦੇ ਆਕਾਰ ਦੀ, ਬਹੁਤ ਹੀ ਪੇਤਲ਼ੀ ਦੱਬੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਪੈਰ ਦਾ ਭਾਰ ਪੈਣ ‘ਤੇ ਫਟ ਜਾਵੇ।

ਵਕਤ ਨਾਲ਼, ਬਾਰਿਸ਼ਾਂ ਨਾਲ਼ ਜਾਂ ਮਿੱਟੀ ਰੁੜ੍ਹ ਜਾਣ ਕਰਕੇ ਸੁਰੰਗਾਂ ਖਿਸਕ ਕੇ ਰਾਹਾਂ ਉੱਤੇ, ਪਗਡੰਡੀਆਂ ਉੱਤੇ, ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ, ਨਦੀ ਅਤੇ ਨਾਲ਼ਿਆਂ ਵਿਚ ਆ ਜਾਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿੱਥੇ ਕੰਮ ਕਰੇਂਦੇ, ਆਉਂਦੇ ਜਾਂਦੇ ਲੋਕ, ਭੋਲ਼ੇ ਭਾਲ਼ੇ ਬੱਚੇ, ਡੰਗਰ ਚਾਰਦੇ ਪਾਲ਼ੀ, ਪਸ਼ੂ, ਬੱਕਰੀਆਂ, ਭੇਡਾਂ ਸਭ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹੋਣ ਸ਼ਿਕਾਰ।

ਘਰ ਨੂੰ ਜਾਂਦੀ ਪੈੜ

ਤਾਜ਼ੀ ਡਿੱਗੀ ਬਰਫ ‘ਤੇ

ਇਕ ਫੌੜ੍ਹੀ ਇਕ ਪੈਰ

ਗਾਲ੍ਹੜ ਯੁੱਧ

ਇੱਕੋ ਰੁੱਖ ‘ਤੇ ਚੜ੍ਹੀਆਂ

ਇਕ ਅਖਰੋਟ ਦੀ ਖਾਤਰ

ਕਈ ਕਾਟੋਆਂ ਲੜੀਆਂ

ਅਮਰਜੀਤ ਸਾਥੀ

ਮੈੱਸਿਜ

ਅਫ਼ਸੋਸ ਲਈ ਕੀਤਾ ਫੋਨ

‘ਪਲੀਜ਼ ਲੀਵ ਏ ਮੈੱਸਿਜ’

ਮੋਏ ਮਿੱਤਰ ਦੀ ਆਵਾਜ਼

ਅਮਰਜੀਤ ਸਾਥੀ

ਖੁਸ਼ਕ ਹਵਾ

ਬੱਚੇ ਰੁੱਸੇ ਰੁੱਸੇ

ਮਾਂ ਚੁੱਪ ਚੁੱਪ ‘ਤੇ

ਬਾਪੂ ਗੁੱਸੇ ਗੁੱਸੇ

ਅਮਰਜੀਤ ਸਾਥੀ

ਹਾਇਬਨ ਕੀ ਹੈ?

ਜਾਪਾਨੀ ਬੋਲੀ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ‘ਹਾਇਬਨ’ ਦੇ ਅਰਥ ਹਨ ‘ਕਵਿਤਾ ਵਾਰਤਕ।’ ਹਾਇਬਨ ਵਾਰਤਕ ਅਤੇ ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਸੁਮੇਲ ਹੈ। ਇਸ ਸਿਨਫ ਦਾ ਆਰੰਭ 1690 ਵਿਚ ਬਾਸ਼ੋ ਨੇ ਸਫਰਨਾਮਾ/ਡਾਇਰੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਅਪਣੇ ਮਿੱਤਰ ਨੂੰ ਇਕ ਖਤ, ‘ਭੂਤਾਂ ਵਾਲ਼ੀ ਝੌਂਪੜੀ’ ਲਿਖ ਕੇ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਖਤ ਦਾ ਅੰਤ ਇਕ ਹਾਇਕੂ ਨਾਲ਼ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਹਾਇਬਨ ਦੀ ਵਾਰਤਕ ਵੀ ਹਾਇਕੂ ਵਾਂਗ ਵਰਤਮਾਨਕਾਲਕ, ਬਿੰਬਾਤਮਕ, ਮਨੋਰੰਜਕ, ਸੰਖਿਪਤ, ਹੁਣ ਅਤੇ ਏਥੇ ਹੋਣ ਦੇ ਅਹਿਸਾਸ ਵਾਲ਼ੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਵਾਰਤਕ ਤਰਾਸ਼ੀ ਹੋਈ ਅਤੇ ਵਿਰਲੀ ਸਿਰਫ ਥੋੜੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਕਹੀ ਗੱਲ।

ਪੁਰਾਤਨ ਹਾਇਬਨ ਇਕ ਸਫਰਾਮੇ ਜਾਂ ਡਾਇਰੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਲਿਖੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਭਿਕਸ਼ੂ ਯਾਤਰਾ ਕਰਕੇ ਜਦੋਂ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਸਰਾਂ ਜਾਂ ਮੱਠ ਵਿਚ ਰੁਕਦਾ ਅਤੇ ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਦੇ ਵਾਕਿਆਤ ਨੂੰ ਲਿਖ ਲੈਂਦਾ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿਚ ਇਕ ਹਾਇਕੂ ਲਿਖਦਾ। ਹਾਇਬਨ ਵਿਚ ਕਿੰਨੇ ਹਾਇਕੂ ਹੋਣ ਇਸ ਉੱਤੇ ਕੋਈ ਬੰਦਸ਼ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਹਾਇਕੂ ਵਾਰਤਕ ਨਾਲ਼ ਜੁੜੀ ਹੋਵੇ, ਪਰ ਉਸਦਾ ਦੋਹਰਾਓ ਜਾਂ ਵਿਆਖਿਆ ਨਾ ਕਰੇ। ਅਨੁਭਵ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵਿਸ਼ਾਲ ਅਤੇ ਤੀਖਣ ਕਰਦੀ ਹੋਵੇ। ਹਾਇਬਨ ਦੀ ਵਾਰਤਕ ਇਕ ਲੇਖ ਜਾਂ ਕਹਾਣੀ ਨਹੀ ਸਗੋਂ ਇਕ ਵਿਲੱਖਣ ਸਿਰਜਨਾਤਮਕ ਕਿਰਤ ਹੈ। ਇਹ ਤਾਂ ਅੰਤਰ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਹੈ ਜੋ ਜੀਵਨ ਦੇ ਦੁਖ ਸੁਖ, ਖੁਸ਼ੀ ਗਮੀ, ਸਰੀਰਕ ਅਤੇ ਬੌਧਿਕ ਅਨੁਭਵ ਵਿਚੋਂ ਲੰਘਦੀ ਹੈ।

ਹਾਇਕੂ ਸੋਸਾਇਟੀ ਆਫ ਅਮਰੀਕਾ (Haiku Society of America) ਵਲੋਂ ਹਾਇਬਨ ਦੀ ਪਰੀਭਾਸ਼ਾ ਇਸ ਤਰਾਂ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ:

‘ਹਾਇਬਨ ਇਕ ਸਪਸ਼ਟ, ਹਾਇਕਾਈ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿਚ ਲਿਖੀ ਹੋਈ ਸੰਖਿਪਤ ਵਾਰਤਕ ਕਵਿਤਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਹਲਕਾ ਹਾਸਰਸ ਅਤੇ ਸੰਜੀਦਗੀ ਦੋਵੇਂ ਅੰਸ਼ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਹਾਇਬਨ ਆਮ ਕਰਕੇ ਇਕ ਹਾਇਕੂ ਨਾਲ਼ ਖ਼ਤਮ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜਿਸ ਵਿਚ 100 ਤੋਂ ਲੈਕੇ 300 ਤਕ ਸ਼ਬਦ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਲੰਮੇ ਹਾਇਬਨ ਵਿਚ ਕਈ ਹਾਇਕੂ ਵਾਰਤਕ ਦੇ ਟੁਕੜਿਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਵੀ ਰੱਖੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਹਾਇਬਨ ਵਿਚ ਵਾਰਤਕ ਅਤੇ ਹਾਇਕੂ ਦਾ ਆਪਸੀ ਸੰਬੰਧ ਜਰੂਰੀ ਨਹੀਂ ਕਿ ਬਿਲਕੁਲ ਸਾਫ ਹੋਵੇ। ਹਾਇਕੂ ਲਹਿਜ਼ੇ ਨੂੰ ਹੋਰ ਗਹਿਰਾ ਜਾਂ ਕਿਰਤ ਨੂੰ ਵੱਖਰੀ ਦਿਸ਼ਾ ਪਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੋਵੇ। ਲਿਖੀ ਵਾਰਤਕ ਨੂੰ ਨਵੇਂ ਅਰਥਾਂ ਵਿਚ ਢਾਲਦਾ ਹੋਵੇ ਜਿਵੇਂ ਲੜੀਵਾਰ-ਛੰਦ ਵਿਚ ਇਕ ਬੰਦ ਪਹਿਲੇ ਬੰਦ ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਦੀ ਸੁਧਾਈ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜਾਪਾਨੀ ਵਿਚ ਹਾਇਬਨ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਲਗਦਾ ਹੈ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਹਾਇਕੂ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਲਿਖੇ ਗਏ ਬਿਆਨ ਤੋਂ ਹੀ ਆਰੰਭ ਹੋਈ ਪਰ ਛੇਤੀ ਹੀ ਵਿਲੱਖਣ ਸਿਨਫ ਬਣ ਗਈ। ਸ਼ਬਦ ‘ਹਾਇਬਨ’ ਕਈ ਵਾਰ ਹਾਇਕੂ ਕਵੀਆਂ ਦੀਆਂ ਲੰਮੀਆਂ ਕਿਰਤਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਯਾਦਾਂ, ਡਾਇਰੀਆਂ ਜਾਂ ਸਫਰਨਾਮਿਆਂ ਲਈ ਵੀ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਪਰ ਤਕਨੀਕੀ ਤੌਰ ਤੇ ਉਹ ਇਕ ਵੱਖਰੀ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਪੁਰਾਣੀ ਸਿਨਫ ਰੋਜ਼ਨਾਮਚੇ ਅਤੇ ਸਫ਼ਰਨਾਮਾ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹਨ।

The Haiku Society of America [HSA] has posted the following definition of haibun: “A haibun is a terse, relatively short prose poem in the haikai style, usually including both lightly humorous and more serious elements. A haibun usually ends with a haiku. Most haibun range from well under 100 words to 200 or 300. Some longer haibun may contain a few haiku interspersed between sections of prose. In haibun the connections between the prose and any included haiku may not be immediately obvious, or the haiku may deepen the tone, or take the work in a new direction, recasting the meaning of the foregoing prose, much as a stanza in a linked-verse poem revises the meaning of the previous verse. Japanese haibun apparently developed from brief prefatory notes occasionally written to introduce individual haiku, but soon grew into a distinct genre. The word “haibun” is sometimes applied to longer works, such as the memoirs, diaries, or travel writings of haiku poets, though technically they are parts of the separate and much older genres of journal and travel literature (nikki and kikôbun).

ਚਮਤਕਾਰੀ ਡਰਨਾ

ਜਿਹੜੇ ਮਰਜ਼ੀ ਪਾਸੇ ਤੋਂ ਦੇਖੋ

ਪਿੱਠ ਨਜ਼ਰ ਆਵੇ

ਉਸ ਡਰਨੇ ਦੀ

ਸ਼ੀਕੀ ਮਾਸਾਓਕਾ (1867-1902)

ਅਨੁਵਾਦ: ਪਰਮਿੰਦਰ ਸੋਢੀ

( ਧੰਨਵਾਦ ਸਹਿਤ ਪਰਮਿੰਦਰ ਸੋਢੀ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ‘ਜਾਪਾਨੀ ਹਾਇਕੂ ਸ਼ਾਇਰੀ’ ਵਿਚੋਂ )

ਗਰਦ ਗੁਬਾਰ

ਸੱਤ ਸਮੁੰਦਰੋਂ ਪਾਰ –

ਪਿੰਡ ਦੁਆਲ਼ੇ ਦਿਸ ਰਿਹਾ

ਚੜ੍ਹਿਆ ਗਰਦ ਗੁਬਾਰ

ਅਮਰਜੀਤ ਸਾਥੀ

ਰੇਤ ਗੱਦਾ

sand for mattress

so peaceful in the hot sun

waves swallow my feet

Talia Jane Verhaaf, 12 Years, Australia.

ਗੱਦੇ ਦੀ ਥਾਂ ਰੇਤਾ

ਗਰਮ ਧੁੱਪ ਵਿਚ ਏਨਾਂ ਆਰਾਮਦਾਇਕ

ਲਹਿਰਾਂ ਨਿਗਲਣ ਮੇਰੇ ਪੈਰ

ਹਾਇਕੂ: ਤਾਲਿਆ ਜੇਨ ਵੇਰਹਾਫ਼, ੧੨ ਵਰਸ, ਆਸਟਰੇਲੀਆ।

ਅਨੁਵਾਦ: ਅਮਰਜੀਤ ਸਾਥੀ

ਰੰਗੇ ਵਾਲ਼

Haiga by Polona Oblak

ਉਸ ਨੇ ਰੰਗੇ

ਅਪਣੇ ਵਾਲ਼

ਗਰਮੀ ਦਾ ਆਖੀਰ

ਹਾਇਗਾ: ਪੌਲੋਨਾ ਓਬਲਾਕ

ਅਨੁਵਾਦ: ਅਮਰਜੀਤ ਸਾਥੀ

ਸੂਰਯ ਨਮਸ਼ਕਾਰ

ਪੂਰਬ ਹੋਇਆ ਲਾਲ

ਸੂਰਜਮੁਖੀ ਦੇ ਬੂਟੇ

ਖੜ੍ਹੇ ਸੀਸ ਝੁਕਾਕੇ

ਅਮਰਜੀਤ ਸਾਥੀ