ਰੁੱਖ

ਵਾਛੜ ਪਿਛੋਂ 
ਅਧ ਛਾਂਗਿਆ ਰੁੱਖ 
ਟੂ ਟੋਨ ਟ੍ਰੀ

ਬਲਰਾਜ ਚੀਮਾ

ਆਲ੍ਹਣਾ آلھنا

ਨਾ ਕੋਈ ਆਵੇ

ਨਾ ਕੋਈ ਜਾਵੇ

ਸੁੱਕੇ ਰੁੱਖ ‘ਤੇ ਆਲ੍ਹਣਾ

ਬਲਰਾਜ ਚੀਮਾ

نہ کوئی آوے
نہ کوئی جاوے
سکے رکھ ‘تے آلھنا

بلراج چیمہ

ਪੈੜ پیڑ

ਸਾਈਡਵਾਕ ‘ਤੇ ਬਰਫ਼…

ਪੈੜ ‘ਚ ਪੈਰ ਰੱਖਦਾ ਜਾਵੇ

ਬਰਫ ਸਿਖਾਵੇ ਟੁਰਨਾ

ਬਲਰਾਜ ਚੀਮਾ

سائیڈواک ‘تے برف
پیڑ ‘چ پیر رکھدا جاوے
برف سکھاوے ٹرنا

بلراج چیمہ

ਧੁੰਦ دھند

ਗਹਿਰੀ ਧੁੰਦ…

ਖੰਭੇ ਵਾਲ਼ੀ ਬੱਤੀ

ਅੱਥਰੂ ਕੇਰੇ

ਬਲਰਾਜ ਚੀਮਾ

گہری دھند…
کھمبھے والی بتی
اتھرو کیرے

بلراج چیمہ

شاہ مُکھی روپ : جسوندر سنگھ
ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਰੂਪ : ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ

ਨਦੀਓਂ ਪਾਰ ندیوں پار

ਝਾੜੀਆਂ ਤੋਂ ਪਰ੍ਹਾਂ ਨਦੀ

ਨਦੀਓਂ ਪਾਰ ਸੰਘਣੇ ਰੁੱਖ

ਰੁੱਖਾਂ ਪਿੱਛੇ ਅਨੇਕਾਂ ਝੁੰਡ

ਬਲਰਾਜ ਚੀਮਾ

جھاڑیاں توں پرھاں ندی
ندیوں پار سنگھنے رکھ
رکھاں پچھے انیکاں جُھنڈ

بلراج چیمہ

شاہ مُکھی روپ : جسوندر سنگھ
ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਰੂਪ: ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ

ਬਹੁਮੰਜਲੀ بہُمنجلی

ਅੰਬਰ-ਛੋਹ ਬਹੁਮੰਜਲੀ

ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਬਾਰੀਆਂ

ਬੰਦ ਸਾਰੀਆਂ

ਬਲਰਾਜ ਚੀਮਾ

امبر-چھوہ بہُمنجلی
ہزاراں باریاں
بند ساریاں

بلراج چیمہ
شاہ مُکھی روپ : جسوندر سنگھ
ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਰੂਪ : ਜਸਿਵੰਦਰ ਸਿੰਘ

ਹਾਣੀ ہانی

ਤਣਾ ਰੁੱਖ ਦਾ ਮੋਟਾ

ਮੈਂ ਤੇ ਉਹ ਹਾਣਦੇ

ਉਹ ਵੱਡਾ ਮੈਂ ਛੋਟਾ

ਬਲਰਾਜ ਚੀਮਾ

تنا رُکھ دا موٹا
میں تے اوہ ہاندے
اوہ وڈا میں چھوٹا

بلراج چیمہ
شاہ مُکھی روپ : جسوندر سنگھ
ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਰੂਪ :  ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ

ਚਾਨਣ چانن

ਰੁੱਖ ਲਕੋਈ ਲੋਅ

ਪੱਤਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਚਾਨਣ

ਫਿਰ ਵੀ ਰਿਹਾ ਚੋਅ

ਬਲਰਾਜ ਚੀਮਾ

رُکھ لُکوئی لوء
پتیاں وچوں چانن
پھر وی رہا چوء

بلراج چیمہ
شاہ مُکھی روپ : جسوِندر سِنگھ
ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਰੂਪ : ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ

ਰੁੰਡ-ਮੁੰਡ رُنڈ۔مُنڈ

ਰੁੰਡ-ਮੁੰਡ ਰੁੱਖ

ਉਜਾੜ ਖੜਾ

ਇਕੱਲਾ ਮਨੁੱਖ

ਬਲਰਾਜ ਚੀਮਾ

رُنڈ۔مُنڈ رُّکھ
اُجاڑ کھڑا
اِکّلا منُّکھ

بلراج چِیما

شاہ مُکھی روپ : جسوِندر سِنگھ 

ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਰੂਪ : ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ

ਫੁੱਲ

ਚਾਨਣ-ਖੰਭੇ ਹੇਠਾਂ

ਫੁੱਲ ਰਾਤ ਭਰ ਜਾਗਣ

ਕੋਈ ਤੱਕੇ ਸਾਡਾ ਜੋਬਨ

ਬਲਰਾਜ ਚੀਮਾ

ਪਿੱਪਲ਼ ਪੱਤੇ

ਮੇਪਲ ਪੱਤੇ ਝੜਦੇ –

ਯਾਦਾਂ ਦੇ ਵਿਚ ਖੜਕਦੇ

ਪੱਤੇ ਪਿੱਪਲ਼ ਦੇ

ਬਲਰਾਜ ਚੀਮਾ

ਨੋਟ: ਮੇਪਲ: ਕੈਨੇਡਾ ਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰੁੱਖ ਜਿਸ ਦਾ ਲਾਲ ਪੱਤਾ ਕੇਨੇਡਾ ਦੇ ਕੌਮੀ ਝੰਡੇ ਵਿਚ ਸ਼ੁਸ਼ੋਭਤ ਹੈ।

ਅੱਖ ਮਚੋਲੀ

ਦੋ ਬੱਤੀਆਂ ਵਿਚ ਰੁੱਖ

ਪੱਤਿਆਂ ਦੇ ਪਰਛਾਂਵੇਂ ਖੇਡਣ

ਅੱਖ ਮਚੋਲੀ

ਬਲਰਾਜ ਚੀਮਾ

ਵਿਚਾਰ ਵਟਾਂਦਰਾ

ਨਿਮਨ ਲਿਖਤ ਹਾਇਕੂ ਵਾਰੇ, ਜੋ ੧੯ ਜੁਲਾਈ ਨੂੰ ਛਪੀ ਸੀ, ਸੁਹਿਰਦ ਮਿੱਤਰਾਂ ਨੇ ਆਪੋ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਦਿੱਤੇ ਹਨ ਜੋ ਹਾਇਕੂ ਵਿਧਾ ਵਾਰੇ ਮਹੱਤਵ ਪੂਰਨ ਅਤੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਭਰਪੂਰ ਹਨ। ਹਾਇਕੂ ਅਤੇ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਹੇਠ ਦਿੱਤੀਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਤਾਂ ਜੋ ਇਸ ਵਿਸ਼ੇ ਉੱਤੇ ਹੋਰ ਵਿਚਾਰ ਵਟਾਂਦਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ। ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਅਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਜਰੂਰ ਲਿਖੋ ਜੀ।

ਜਦੋਂ ਤੀਕ ਚੁੱਪ ਸੀ

ਅਣਕਿਹਾ ਕੋਲ਼ ਸੀ

ਬੋਲਕੇ ਗੁਆ ਲਿਆ

ਅਮਰਜੀਤ ਸਾਥੀ

ਕੁਲਪ੍ਰੀਤ ਬਡਿਆਲ: Beautiful – this is one of those amazing Aha !! moments where the haiku can make you feel exactly what the poet felt.

ਦਰਬਾਰਾ ਸਿੰਘ: khubsurat expression ,khubsurat bhav
donan da nhin jbav
pathak laon hisab

band muthi te khuli di dastan

ਬਲਰਾਜ ਚੀਮਾ: To me , sir, the idea and its expression is great, and can claim its place among the rare gems in the realm of ideas.
Haiku would question the suggestion of idea howsoever noble it be!
My humble suggestion!

ਗੁਰਿੰਦਰਜੀਤ ਸਿੰਘ: Saathi Sahib!
Cheema Sahib wala vichaar mere vi dil ch ayea siii…

Otherwise, inha 3 lines which everything is great.

ਅਮਰਜੀਤ ਸਾਥੀ: ਚੀਮਾ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਗੁਰਿੰਦਰਜੀਤ ਜੀ ਤੁਹਾਡੇ ਕਿੰਤੂ ਬੜੇ ਵਾਜਬ ਹਨ। ਮੈਨੂੰ ਵੀ ਇਕ ਨਜ਼ਰ ਇਸ ਤਰਾਂ ਹੀ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਆਓ ਵਿਚਾਰ ਕਰੀਏ ਕਿ ਕੀ ਇਹ ਹਾਇਕੂ ਕਿਸੇ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਹਾਇਖੂ ਦੀ ਵਿਧਾ ਉੱਤੇ ਪੂਰਾ ਉਤਰ ਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਨਹੀਂ। ਪਹਿਲਾਂ ਹਾਇਕੂ ਦੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਗੁਣਾਂ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਚਤ ਕਰ ਲਈਏ:

੧. ਹਾਇਕੂ ਦਾ ਮੂ਼ਲ ਆਧਾਰ ‘ਹਾਇਕੂ ਛਿਣ’ ਹੈ। ਭਾਵ ਕਿਸੇ ਘਟਨਾ ਦਾ ਉਹ ਛਿਣ ਜਿਸ ਨੇ ਕਵੀ ਨੂੰ ਆਨੰਦ ਦਾ, ਆਹਾ! ਦਾ, ਦਰਦ ਦਾ, ਪੀੜ ਦਾ, ਇਕੱਲ ਦਾ, ਜਾਂ ਹੋਰ ਕੋਈ ਅਲੌਕਿਕ ਅਹਿਸਾਸ ਕਰਵਾਇਆ ਹੈ ਜੋ ਉਹ ਪਾਠਕਾਂ ਨਾਲ਼ ਸਾਂਝਾ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ।

੨. ਕਵੀ ਨੇ ਉਸ ‘ਹਾਇਕੂ ਛਿਣ’ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਬਿੰਬਾ ਰਾਹੀਂ ਪਰਗਟ ਕਰਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਰਾਹੀਂ ਉਸ ਨੂੰ ਇਹ ਅਨੁਭਵ ਹੋਇਆ ਹੋਵੇ। ਜਿਸ ਲਈ ਉਹ ਦੇਖੇ(visual), ਸੁਣੇ (aural), ਸੁੰਘੇ (smell), ਛੋਹੇ (touch), ਚੱਖੇ(taste) ਬਿੰਬਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਹੀ ਜਾਪਾਨੀ ਹਾਇਕੂ ਵਿਧਾ ਅਨੁਸਾਰ ਇਕ ਛੇਵੇਂ ਇੰਦਰੀ-ਬੋਧ ਨੂੰ ਵੀ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਸਮੁੱਚੇ ਇੰਦਰੀ-ਬੋਧ(senses) ਅਤੇ ਮਨ (mind) ਦੀ ਸਾਂਝੀ ਕਿਰਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਇਸ ਹਾਇਕੂ ਵਿਚ ‘ਹਾਇਕੂ ਛਿਣ’ ਉਹ ਪਲ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਵੀ ਨੂੰ ਕੁਝ ਕਹਿਕੇ ਇਹ ਅਹਿਸਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਇਹ ਕਹਿਣਾ ਨਹੀਂ ਚਾਹੀਦਾ ਸੀ। ਪਰ ਨਾਲ਼ ਹੀ ਦੋ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦਾ ਆਪਸ ਵਿਚ ਜਾਂ ਕੁਝ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ਼ ਵਾਰਤਾਲਾਪ ਕਰਨ ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਅਤੇ ਕੁਝ ਬੋਲਣ ਦਾ ਬਿੰਬ ਵੀ ਜ਼ਿਹਨ ਵਿਚ ਉੱਭਰਦੇ ਹਨ। ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਾਠਕ ਦੇ ਮਨ ਵਿਚ ਵੀ ਇਸ ਤਰਾਂ ਦੀ ਕੋਈ ਵਾਪਰੀ ਹੋਈ ਘਟਨਾ ਯਾਦ ਆ ਗਈ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋਰ ਤੀਖਣ ਹੋ ਗਿਆ ਹੋਵੇ। ਜੇ ਇਹ ਹਾਇਕੂ ਪਾਠਕ ਨਾਲ਼ ਇਸ ਤਰਾਂ ਦਾ ਸੰਵਾਦ-ਸੰਚਾਰ ਸਥਾਪਤ ਕਰ ਸਕੀ ਹੈ ਤਾਂ ਹਾਇਕੂ ਵਿਧਾ ਦੇ ਘੇਰੇ ਵਿਚ ਆ ਸਕਦੀ ਹੈ।

ਇਸ ਵਿਸ਼ੇ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵਿਚਾਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਸੋ ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਅਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਜਰੂਰ ਸਾਂਝੇ ਕਰੋ ਜੀ।

ਬਲਰਾਜ ਚੀਮਾ: I still feel the moment was well served by the first line when it reads -as long as it is mute-
once the the mystrey is shattered and the unsaid is lost, the element of idea or the thought is evoked even in its absence; i mean even if whatever was unexpressed was lost. Again it sounds more like a matter of perception as to whatever was inartculated and the mystery surrounding it, was dissolved into another sphere of nothingness.
May be we can dig deeper into the plane of non-existence and perhaps come up with something more convincing.

ਲੋਅ

ਵਰਟੀਕਲਜ਼* ‘ਚੋਂ ਛਣ ਕੇ

ਪਹੁ-ਫੁਟਾਲਾ ਲੋਅ

ਜਗਤ ਜਗਾਉਂਦੀ

ਬਲਰਾਜ ਚੀਮਾ

*ਵਰਟੀਕਲਜ਼ = ਪਰਦੇ

ਲੂੰਹਦੀ ਲੂ

ਸਰਦੀ ਗਈ –

ਸੜਦੀ ਆਈ

ਪਿੰਡੇ ਲੂੰਹਦੀ ਲੂ

ਬਲਰਾਜ ਚੀਮਾ

ਕਾਤਰ

ਛਣ ਕੇ ਝੀਤਾਂ ਵਿਚੋਂ

ਕਰੇ ਕਿਰਨ ਦੀ ਕਾਤਰ

ਛਾਂ ਦੇ ਦੋ ਟੁਕੜੇ

ਬਲਰਾਜ ਚੀਮਾ

ਕਿਰਨ ਦੀ ਕਾਤਰ

ਕਾਤਰ ਕਿਰਨ ਦੀ

ਝੀਤਾਂ ਵਿਚੋਂ ਛਣ ਕੇ

ਰਹੀ ਹਨੇਰਾ ਕੱਟ 

 – ਬਲਰਾਜ ਚੀਮਾ