ਸੁੱਜੀਆਂ ਅੱਖਾਂ

ਬਲਰਾਜ ਚੀਮਾ: To me , sir, the idea and its expression is great, and can claim its place among the rare gems in the realm of ideas.
Haiku would question the suggestion of idea howsoever noble it be!
My humble suggestion!

ਗੁਰਿੰਦਰਜੀਤ ਸਿੰਘ: Saathi Sahib!
Cheema Sahib wala vichaar mere vi dil ch ayea siii…

Otherwise, inha 3 lines which everything is great.

ਅਮਰਜੀਤ ਸਾਥੀ: ਚੀਮਾ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਗੁਰਿੰਦਰਜੀਤ ਜੀ ਤੁਹਾਡੇ ਕਿੰਤੂ ਬੜੇ ਵਾਜਬ ਹਨ। ਮੈਨੂੰ ਵੀ ਇਕ ਨਜ਼ਰ ਇਸ ਤਰਾਂ ਹੀ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਆਓ ਵਿਚਾਰ ਕਰੀਏ ਕਿ ਕੀ ਇਹ ਹਾਇਕੂ ਕਿਸੇ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਹਾਇਖੂ ਦੀ ਵਿਧਾ ਉੱਤੇ ਪੂਰਾ ਉਤਰ ਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਨਹੀਂ। ਪਹਿਲਾਂ ਹਾਇਕੂ ਦੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਗੁਣਾਂ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਚਤ ਕਰ ਲਈਏ:

੧. ਹਾਇਕੂ ਦਾ ਮੂ਼ਲ ਆਧਾਰ ‘ਹਾਇਕੂ ਛਿਣ’ ਹੈ। ਭਾਵ ਕਿਸੇ ਘਟਨਾ ਦਾ ਉਹ ਛਿਣ ਜਿਸ ਨੇ ਕਵੀ ਨੂੰ ਆਨੰਦ ਦਾ, ਆਹਾ! ਦਾ, ਦਰਦ ਦਾ, ਪੀੜ ਦਾ, ਇਕੱਲ ਦਾ, ਜਾਂ ਹੋਰ ਕੋਈ ਅਲੌਕਿਕ ਅਹਿਸਾਸ ਕਰਵਾਇਆ ਹੈ ਜੋ ਉਹ ਪਾਠਕਾਂ ਨਾਲ਼ ਸਾਂਝਾ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ।

੨. ਕਵੀ ਨੇ ਉਸ ‘ਹਾਇਕੂ ਛਿਣ’ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਬਿੰਬਾ ਰਾਹੀਂ ਪਰਗਟ ਕਰਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਰਾਹੀਂ ਉਸ ਨੂੰ ਇਹ ਅਨੁਭਵ ਹੋਇਆ ਹੋਵੇ। ਜਿਸ ਲਈ ਉਹ ਦੇਖੇ(visual), ਸੁਣੇ (aural), ਸੁੰਘੇ (smell), ਛੋਹੇ (touch), ਚੱਖੇ(taste) ਬਿੰਬਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਹੀ ਜਾਪਾਨੀ ਹਾਇਕੂ ਵਿਧਾ ਅਨੁਸਾਰ ਇਕ ਛੇਵੇਂ ਇੰਦਰੀ-ਬੋਧ ਨੂੰ ਵੀ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਸਮੁੱਚੇ ਇੰਦਰੀ-ਬੋਧ(senses) ਅਤੇ ਮਨ (mind) ਦੀ ਸਾਂਝੀ ਕਿਰਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਇਸ ਹਾਇਕੂ ਵਿਚ ‘ਹਾਇਕੂ ਛਿਣ’ ਉਹ ਪਲ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਵੀ ਨੂੰ ਕੁਝ ਕਹਿਕੇ ਇਹ ਅਹਿਸਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਇਹ ਕਹਿਣਾ ਨਹੀਂ ਚਾਹੀਦਾ ਸੀ। ਪਰ ਨਾਲ਼ ਹੀ ਦੋ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦਾ ਆਪਸ ਵਿਚ ਜਾਂ ਕੁਝ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ਼ ਵਾਰਤਾਲਾਪ ਕਰਨ ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਅਤੇ ਕੁਝ ਬੋਲਣ ਦਾ ਬਿੰਬ ਵੀ ਜ਼ਿਹਨ ਵਿਚ ਉੱਭਰਦੇ ਹਨ। ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਾਠਕ ਦੇ ਮਨ ਵਿਚ ਵੀ ਇਸ ਤਰਾਂ ਦੀ ਕੋਈ ਵਾਪਰੀ ਹੋਈ ਘਟਨਾ ਯਾਦ ਆ ਗਈ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋਰ ਤੀਖਣ ਹੋ ਗਿਆ ਹੋਵੇ। ਜੇ ਇਹ ਹਾਇਕੂ ਪਾਠਕ ਨਾਲ਼ ਇਸ ਤਰਾਂ ਦਾ ਸੰਵਾਦ-ਸੰਚਾਰ ਸਥਾਪਤ ਕਰ ਸਕੀ ਹੈ ਤਾਂ ਹਾਇਕੂ ਵਿਧਾ ਦੇ ਘੇਰੇ ਵਿਚ ਆ ਸਕਦੀ ਹੈ।

ਇਸ ਵਿਸ਼ੇ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵਿਚਾਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਸੋ ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਅਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਜਰੂਰ ਸਾਂਝੇ ਕਰੋ ਜੀ।

ਬਲਰਾਜ ਚੀਮਾ: I still feel the moment was well served by the first line when it reads -as long as it is mute-
once the the mystrey is shattered and the unsaid is lost, the element of idea or the thought is evoked even in its absence; i mean even if whatever was unexpressed was lost. Again it sounds more like a matter of perception as to whatever was inartculated and the mystery surrounding it, was dissolved into another sphere of nothingness.
May be we can dig deeper into the plane of non-existence and perhaps come up with something more convincing.

ਬੀਵੀ

10 ਸੋਮਵਾਰ ਅਗ. 2009

Posted by ਸਾਥੀ ਟਿਵਾਣਾ in ਗੁਰਿੰਦਰਜੀਤ ਸਿੰਘ, ਜੀਵਨ/Life

≈ 3 ਟਿੱਪਣੀਆਂ

ਲਾਂਵਾਂ ਵੇਲੇ ਪਿੱਛੇ

ਹੁਣ ਹਰ ਦਿਨ

ਮੂਹਰੇ ਮੂਹਰੇ

ਗੁਰਿੰਦਰਜੀਤ ਸਿੰਘ

ਇਸ਼ਤਿਹਾਰ

	… 'ਤੇ ਨਵ ਕਵੀ
	ਕੁੜੀ کُڑٰی 'ਤੇ dalvirgill
	ਰੋਸ਼ਨੀ 'ਤੇ dalvirgill
	ਟਿੰਡਾ 'ਤੇ ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ
	ਡਰਾਈਵਰ 'ਤੇ ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ
	… 'ਤੇ भुपिंदर कौर

ਜੁਲਾਈ 2019
ਸੋਮ	ਮੰਗਲਃ	ਬੁੱਧ	ਵੀਰਃ	ਸ਼ੁੱਕਰ	ਸ਼ਨੀਃ	ਐਤਃ
« ਮਈ
1	2	3	4	5	6	7
8	9	10	11	12	13	14
15	16	17	18	19	20	21
22	23	24	25	26	27	28
29	30	31

ਸੁੱਤਾ ਉੱਠ

ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਵਿਚ ਤੱਕਾਂ

ਚਾਈਨੀਜ਼ ਅੱਖਾਂ

ਪ੍ਰਾਹੁਣੇ ਬਸ ਚੜ੍ਹਾ

ਘਰ ਨੂੰ ਮੁੜਦੀ ਬੇਬੇ

ਕੀਤੇ ਕਈ ਪੜਾਅ

ਠੰਢ ਦੀ ਬੱਲੇ-ਬੱਲੇ…

ਟੌਹਰ-ਟੌਹਰ ‘ਚ ਪ੍ਰਵਾਸੀ

ਫਸਿਆ ਨਲ਼ਕੇ ਥੱਲੇ

ٹھنڈھ دی بلے-بلے ٹوہر-ٹوہر ‘چ پرواسی پھسیا نلکے تھلے

ਧੌਲ਼ਿਆਂ ਦਾ ਗੁੱਛਾ

ਫੁੱਲ ਖਿੜਿਆ

ਬੂਟਾ ਮੁਰਝਾਇਆ

دھولیاں دا گچھا پھلّ کھڑیا بوٹا مرجھایا

ਜ਼ੁਬਾਨ ‘ਤੇ ਕੁਝ ਹੋਰ

ਬੱਚੇ ਦਾ ਚਿਹਰਾ ਲਾਲ

ਅੱਖਾਂ ਵਿਚ ਸੱਚ ਹੋਰ

زبان ‘تے کجھ ہور بچے دا چہرہ لال اکھاں وچ سچ ہور

ਮੈਰਿਜ ਪੈਲਿਸ ਬਰਾਤੀ

ਜੰਞ-ਘਰ ਦੇ ਵਿਹੜੇ

ਬੱਕਰੀਆਂ ਦਾ ਇੱਜੜ

مَیرِج پَیلِس براتی جنجھ گھر دے وِہڑے بّکرِیاں دا اِّجڑ

ਗੰਨਿਆਂ ਦੀ ਟਰਾਲੀ

ਰੋਕਣ ਵਾਲਾ ਇੱਕ

ਧੂਸਣ ਵਾਲੇ ਚਾਲ਼ੀ

گنیاں دی ٹرالی روکن والا اک دھوسن والے چالی

ਨਵਾਂ ਸਾਲ…

ਗਲਤੀ ਨਾਲ ਲਿਖਤੀ

ਪੁਰਾਣੀ ਤਾਰੀਖ

نواں سال غلطی نال لکھتی پرانی تاریخ

ਜਾਕਟ ਝੱਟ ਉਤਾਰੀ

ਪਿੰਡ ਪਰਤ ਕੇ ਬਾਪੂ

ਕੰਬਲ਼ ਬੁੱਕਲ਼ ਮਾਰੀ

جاکٹ جھٹّ اتاری پنڈ پرط کے باپو کمبل بکل ماری

ਪਰਵਾਸੀ ਪੋਤਾ

ਬੇਬੇ ਨੂੰ ਸਮਝਾਵੇ

ਬਲੱਡ ਪ੍ਰੈਸ਼ਰ ਦੀ ਮਸ਼ੀਨ

پرواسی پوتا بے بے نوں سمجھاوے بلڈّ پریشر دی مشین

ਸੇਵਕਾਂ ਵਿੱਚ ਲੜਾਈ

ਗੁਰੂਘਰ ਤੋਂ ਚੱਲਕੇ

ਕ੍ਰਿਪਾਨ ਕਚਹਿਰੀ ਆਈ

سیوکاں وچّ لڑائی گروگھر توں چلکے کِرپان کچہری آئی

ਮੈਰਿਜ ਪੈਲਿਸ ਬਰਾਤੀ

ਜੰਞ-ਘਰ ਦੇ ਵਿਹੜੇ

ਬੱਕਰੀਆਂ ਦਾ ਇੱਜੜ

مَیرِج پَیلیس باراتی جنجھ گھر دے وہڑے بّکریاں دا اِجڑ

ਟੇਸ਼ਣ ਤੇ ਮਿਲਣੀ

ਉਹ ਆਏ

ਅਸੀਂ ਚੱਲੇ

ٹیشن ‘تے مِلنی اوہ آئے اسیں چّلے

ਮਾਂ-ਬਾਪ ਦੀ ਸੇਵਾ

ਟੱਬਰ ਕਰਦਾ

ਕਰੇ ਨੌਕਰਾਂ ਨਾਲ਼

ماں باپ دی سیوا سارا ٹّبر کردا کرے نوکراں نال

ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਭਾਤ…

ਸਹਿਜੇ-ਸਹਿਜ ਉਪਜੇ

ਕਾਗ਼ਜ਼ ਕਲਮ ਦਵਾਤ

شبداں دی پربھات سہجے سہج اُپجے کاغز کلم دوات

ਮੌਸਮੀ ਰੰਗ

ਧੁੱਪੇ ਗਰਮੀ

ਛਾਂਵੇਂ ਠੰਡ

موسمی رنگ دھُّپے گرمی چھاویں ٹھنڈ

ਬੁੱਕਲ਼ ਮੂੰਹ ਲਕੋਇਆ

ਥੱਕਾ ਟੁੱਟਾ ਸੀਰੀ

ਸੁਪਨੋ-ਸੁਪਨੀ ਹੋਇਆ

بُّکل منہ لُکویا تھّکا ٹُّٹا سِیری سُپنو سُپنی ہویا

ਨਿੱਕਾ ਜਿਹਾ ਕੱਪ

ਬੇਬੇ ਦੀ ਚਾਹ

ਪੀਗੇ ਬਿਸਕੁਟ

نِّکا جِہا کّپ بیبے دی چاہ پی ‘گے بِسکُٹ

ਮੱਝ ਰੱਸਾ ਤੜਾਇਆ

ਲੰਙੀ ਤਾਈ ਨੂੰ

ਸਾਰਾ ਪਿੰਡ ਵਿਖਾਇਆ

مّجھ رّسا تُڑایا لنگی تائی نوں سارا پِنڈ وِکھایا

ਓਦੋਂ ਖੁਲਾਸਾ ਖੁਲ੍ਹਿੱਆ

ਗੱਲੀਂ-ਗੱਲੀਂ ਗੱਪੀ ਮਾਸੜ

ਗੱਪ ਮਾਰ ਕੇ ਭੁਲਿੱਆ

اُدوں کھُلاسا کھُّلیا گّلیں گّلیں گّپی ماسڑ گّپ مار کے بھُّلیا

ਦਾਦੀ ਨੂੰ ਕੱਢੇ

ਪੋਤੀ ਕੁਤਕੁਤਾਰੀਆਂ

ٹھنڈھ دی بلے-بلے
ٹوہر-ٹوہر ‘چ پرواسی
پھسیا نلکے تھلے

دھولیاں دا گچھا
پھلّ کھڑیا
بوٹا مرجھایا

زبان ‘تے کجھ ہور
بچے دا چہرہ لال
اکھاں وچ سچ ہور

مَیرِج پَیلِس براتی
جنجھ گھر دے وِہڑے
بّکرِیاں دا اِّجڑ

گنیاں دی ٹرالی
روکن والا اک
دھوسن والے چالی

نواں سال
غلطی نال لکھتی
پرانی تاریخ

جاکٹ جھٹّ اتاری
پنڈ پرط کے باپو
کمبل بکل ماری

پرواسی پوتا
بے بے نوں سمجھاوے
بلڈّ پریشر دی مشین

سیوکاں وچّ لڑائی
گروگھر توں چلکے
کِرپان کچہری آئی

مَیرِج پَیلیس باراتی
جنجھ گھر دے وہڑے
بّکریاں دا اِجڑ

ٹیشن ‘تے مِلنی
اوہ آئے
اسیں چّلے

ماں باپ دی سیوا
سارا ٹّبر کردا
کرے نوکراں نال

شبداں دی پربھات
سہجے سہج اُپجے
کاغز کلم دوات

موسمی رنگ
دھُّپے گرمی
چھاویں ٹھنڈ

بُّکل منہ لُکویا
تھّکا ٹُّٹا سِیری
سُپنو سُپنی ہویا

نِّکا جِہا کّپ
بیبے دی چاہ
پی ‘گے بِسکُٹ

مّجھ رّسا تُڑایا
لنگی تائی نوں
سارا پِنڈ وِکھایا

اُدوں کھُلاسا کھُّلیا
گّلیں گّلیں گّپی ماسڑ
گّپ مار کے بھُّلیا

دادی نوں کّڈھے
پوتی کُتکُتارِیاں
جھُرڑِیاں وی ہّسن

پرواسی گاوے
او کَینےڈا…او…کَے
سوچے جن گن من

لالٹَین دوالے
کِتاب کھُلھی
روشنی دون سوائی

ہُندی روں دی برکھا
بّچے گھڑن سنوعمَین
بیبے سوچے چرکھا

امرِت ویلے ٹیپ توں
رّبی بانی پاٹھ
چار سپیکر کردے

وِہڑے وِچکار
اِّکو پّکھا
منجیاں دی ڈار

بّس دا کِرایا
کنڈکٹر دی بوتل
بیبے دا بقایا

رِیسائیکلِنگ دی جماعت
ٹِیچر نالوں اُچی
کباڑِیے دی ہیک