ਹਾਇਕੂ ਅਤੇ ਹਾਇਬਨ – ਨਿਰਮਲ ਸਿੰਘ ਧੌਂਸੀ

ਛੱਬੀ ਜਨਵਰੀ-
ਧੁੱਪੇ ਬੈਠਾ ਸੇਕੇ 
ਸੰਤਾਲੀ ਦੀਆਂ ਸੱਟਾਂ 
——-
ਪਰਦੇਸੀ ਪੁੱਤ ਦਾ ਬੇਟਾ-
ਦਾਦੀ ਬੁੱਕਲ ਵਿੱਚ ਲੁਕੋਵੇ 
ਕਾਗਜ਼ ਦਾ ਜਹਾਜ਼ 
————
ਦੂਰ ਪਹਾੜੀ ਮੀਂਹ- 
ਵਗਦਾ ਵਿੱਚ ਨਦੀ 
ਮਿੱਟੀ ਰੰਗਾ ਪਾਣੀ
———-
ਦੂਰ ਪਹਾੜੀ ਵਾਰਿਸ਼ – 
ਵਗਦੀ ਨਦੀ ´ਚ ਘੁਲਦੀ ਜਾਂਦੀ 
ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਖੁਸ਼ਬੋ
———–

ਮੈਂ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਸੋਚਦਾ ਹਾਂ, ਸੋਚਿਆ ਤਾਂ ਪੈਰਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ! 
ਇੱਕ ਵਾਰ ਪਹਿਲੇ ਵੀ ਮੈਂ ਤੁਰਿਆ ਜਾਂਦਾ-ਜਾਂਦਾ ਤ੍ਰਬਕ ਕੇ ਰੁਕ ਗਿਆ ਸਾਂ ਤੇ ਉਸੇ ਤਰਾਂ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਅੱਜ ਹੋਇਆ ਹੈ।  ਪਹਿਲੀ ਵਾਰੀ ਜਦ ਤ੍ਰਬਕ ਕੇ ਰੁਕਿਆ ਸਾਂ ਤਾਂ ਉਦੋਂ ਮੈਂ ਬੰਬੇ ਘੁਮ ਫਿਰ ਰਿਹਾ ਸਾਂ। ਇਹ ਗੱਲ 1991 ਦੀ ਹੈ ਤੇ ਰੁਕਣ ਦਾ ਕਾਰਣ ਇੱਕ ਸਾਈਨ ਬੋਰਡ ਦਾ ਨਜ਼ਰੀਂ ਪੈਣਾ ਸੀ। ਬੋਰਡ ਤੇ ਲਿਖਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ” NRK “. “ਐਨ . ਆਰ. ਕੇ.” ਨਾਰਵੇ ਦੇ ਦੂਰਦਰਸ਼ਨ ਦਾ ਲੋਗੋ ਹੈ। ਜਦ ਮੈਂ ਲਾਗੇ ਜਾ ਕੇ ਪੜਿਆ ਤੇ ਪਤਾ ਚੱਲਿਆ ਕੇ ਇਹ ਭਾਰਤੀ ” ਨੈਸ਼ਨਲ ਚੂਹੇ ਮਾਰ ” ਸੰਸਥਾ ਦਾ ਲੋਗੋ ਹੈ। ਬਾਦ ਵਿੱਚ ਮੈਂ ਕਈ ਦਿਨ ਆਪੇ ਹੱਸ-ਹੱਸ ਦੋਹਰਾ ਹੁੰਦਾ ਰਿਹਾ।
ਅੱਜ ਵੀ ਉਸੇ ਤਰਾਂ ਹੀ ਹੋਇਆ,ਇੱਕ ਸਾਈਨ ਬੋਰਡ ਤੇ ਇਕੱਲਾ ( PB) ਲਿਖਿਆ ਪੜ੍ਹ ਕੇ। ਹਾਸੀ ਤੇ ਨਹੀਂ ਆਈ ਪਰ ਪੁਰਾਣੇ ਵਤਨ ਦੀਆਂ ਯਾਦਾਂ ਦੀ ਪਟਾਰੀ ਜਰੂਰ ਖੁੱਲ ਗਈ। 

ਪੀਤਸਾ ਬੇਕਰ-
ਖਲੇਰ ਰਿਹਾ 
ਵਤਨ ਦੀ ਮਹਿਕ
——–
ਛੜੇ ਦਾ ਠਾਕਾ-
ਵੰਡੇ ਲੱਡੂ ਲਾ 
ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਨਾਕਾ 
———-
ਧੁੱਖਦੀ ਰੇਣ- 
ਉਸ ਛਿਟੀ ਨਾਲ ਛੇੜੀ 
ਹੱਡ ਬੀਤੀ

ਅੱਜ ਮੌਸਮ ਸਾਫ਼ ਹੈ, ਸਾਡੇ ਸ਼ਹਿਰ। ਛੁੱਟੀ ਹੋਵੇ, ਸੋਹਣਾ ਮੌਸਮ ਹੋਵੇ, ਫੇਰ ਮੈਂ ਤੇ ਮੇਰੀ ਬੇਗਮ ਸਾਹਿਬਾ ਅਕਸਰ ਸੈਰ ਲਈ ਨਿੱਕਲ ਤੁਰਦੇ ਹਾਂ। ਸਾਡੇ ਘਰ ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਬਹੁਤਾ ਦੂਰ ਨਹੀਂ ਜਾਣਾ ਪੈਂਦਾ,ਪੈਦਲ ਸੈਰ ਕਰਨ ਲਈ। ਚਾਹਨਾ ਵੀ ਸਾਡੀ ਹਮੇਸ਼ਾ ਇਹੀ ਰਹੀ ਹੈ ਕੇ ਹਵਾ-ਖੋਰੀ ਕਰਨੀ ਹੈ ਤਾਂ ਸ਼ਹਿਰੋਂ ਬਾਹਰ। ਉੱਥੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤੀ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਸ਼ੁਧ੍ਧ ਵਾਤਾਵਰਨ ਵੀ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਬਸ ਦਸ ਕੁ ਮਿੰਟ ਦੀ ਕਾਰ ਚਲਾਈ ਤੋਂ ਬਾਦ ਅਸੀਂ ਪਹਾੜੀ ਜੰਗਲ ´ਚ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ ਜੋ ਸਾਡੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਪੱਸਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਹੁਣ ਨਿੱਕਲੀ ਧੁੱਪ ਜਦ ਰੂੰ ਵਰਗੀ ਚਿੱਟੀ ਬਰਫ਼ ਤੇ ਪੈ ਰਹੀ ਹੈ ਤੇ ਅੱਖਾਂ ਚੁੰਧਿਆ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਕਾਹਲੀ ਕਾਹਲੀ ਤੁਰਦਿਆਂ ਪਸੀਨਾਂ ਤਾਂ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ ਪਰ ਜਿੱਥੇ ਕਿਤੇ ਛੋਟੀ ਪਹਾੜੀ ਜਾਂ ਦਰਖਤਾਂ ਦੀ ਛਾਂ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਉੱਥੇ ਠੰਡ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਰਸਤਾ ਜਿਹੜਾ ਅਸੀਂ ਅੱਜ ਸੈਰ ਲਈ ਮਿਥਿਆ ਹੈ, ਵਲ ਖਾਂਦਾ ਉੱਚਾ ਨੀਵਾਂ ਹੁੰਦਾ ਉੱਚੇ ਪਹਾੜ ਵੱਲੀਂ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬਹੁਤੀ ਬਰਫ਼ ਪਈ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਪਹਾੜੀ ਦੀ ਚੋਟੀ ਤੇ ਤਾਂ ਜਾਣਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹ। ਜਿੱਥੇ ਤੱਕ ਪੈਰੀਂ ਜਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਉਹ ਘੰਟੇ ਦਾ ਰਾਹ ਹੈ। ਵੈਸੇ ਕੜਾਕੇ ਦੀ ਠੰਡ ´ਚ ਬਰਫ਼ ਤੇ ਤੁਰਨ ਦਾ ਆਪਣਾ ਹੀ ਲੁਤਫ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ ਬਿਆਨਿਆ ਨਹੀਂ ਸਿਰਫ ਮਾਣਿਆ ਹੀ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਤੁਰਦੇ ਪੈਰਾਂ ਚੋਂ ਆਉਂਦੀ ਕੜਕ-ਕੜਕ ਦੀ ਆਵਾਜ ਤੁਹਾਨੂੰ ਨਸ਼ੇ ਜਿੰਨਾ ਸਰੂਰ ਦਿੰਦੀ ਹੋਈ ਕੁਦਰਤ ਨਾਲ ਇੱਕਮਿੱਕ ਕਰਦੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਦੇਖਦਾ ਹਾਂ ਕੇ ਧੁੱਪ ਦੀ ਗਰਮਾਇਸ਼ ਨੇ ਇੱਕ ਜਗਾ ਬਰਫ਼ ਨੂੰ ਖੋਰ ਪਾਣੀ ਦਾ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਟੋਆ ਬਣਾ ਛੱਡਿਆ ਹੈ। 

ਨੀਲਾ ਅਸਮਾਨ 
ਬਰਫ਼ ´ਤੇ ਤੁਰਿਆ ਆਵੇ ਭਿੱਜਿਆ 
ਉਸਦਾ ਪਰਛਾਵਾਂ 

ਪਿਛਲੇ ਪੰਜ ਕੁ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਸਟੂਡੀਓ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਸਾਈਕਲ ਤੇ ਆਉਂਦਾ ਜਾਂਦਾ ਹਾਂI ਮੇਰਾ ਸਟੂਡੀਓ ਮੇਰੇ ਘਰ ਤੋਂ ਦਸ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਦੂਰੀ ਤੇ ਹੈ I ਜਿਸ ਦਿਨ ਠੰਡ -10 ਹੋਵੇ ਤੇ ਤਦ ਹੀ ਕਾਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਾ ਹਾਂ I ਅਗਲੇ ਮਹੀਨੇ ਜਾਣੀਕੇ ਅਪ੍ਰੈਲ ਦੇ ਅਧ੍ਧ ਚ ਜਾ ਕੇ ਬਰਫ਼ ਖੁਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਏਗੀ ਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਬਸੰਤ ਦੀ ਆਮਦ I ਬਸੰਤ ਦਾ ਮੌਸਮ ਇਥੇ ਨਾਰਵੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਅੱਠਾਂ ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੇ ਹਨੇਰੇ ਤੋਂ ਕੁਝ੍ਝ ਸੁੱਖ ਦਾ ਸਾਹ ਦਵਾਉਂਦਾ ਹੈI

ਹੁਣ ਮਾਰਚ ਦਾ ਅਧ੍ਧ ਟੱਪ ਚੁੱਕਾ ਹੈI ਸ਼ਾਮ ਦੇ ਅਸਮਾਨੀ ਨਜਾਰੇ ਸਿਰਫ ਦੇਖਣ ਵਾਲੇ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ ਸਗੋਂ ਲੋਕ ਇੰਨਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰ ਸਮੋ ਲੈਂਦੇ ਹਨ, ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਲੰਬੇ ਹਨੇਰੇ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ਲਈ I ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਸਾਈਕਲ ਤੇ ਘਰ ਨੂੰ ਆ ਰਿਹਾ ਹਾਂ, ਸ਼ਾਮ ਦਾ ਵੇਲਾ ਹੈ ਪਹਾੜੀ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਨਾਰਵੀਜਨੀ ਅਸਮਾਨ ਤੇ ਮੂਹਰੇ ਵਗਦੀ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਨਦੀ…..

ਸ਼ਾਮ ਵੇਲਾ-
ਨਦੀ ´ਚ ਵਗਦੇ ਜਾਵਣ 
ਅਕਾਸ਼ੀ ਰੰਗ 
——–
ਤੇਈ ਮਾਰਚ- 
ਹੱਸਦਾ ਘੋੜੀ ਚੜ੍ਹਿਆ 
ਇੱਕ ਲਾੜਾ 
———
ਜੁਤਾ ਖੂਹ- 
ਟਿੰਡਾਂ ਭਰ ਲਿਆਵਣ 
ਕੁੱਤੇ ਦੀ ਟਕ ਟਕ 

ਨਿਰਮਲ ਸਿੰਘ ਧੌਂਸੀ

ਸ਼ੁਭ ਰਾਤਰੀ

ਸੂਰਜ ਚਮਕੇ–
ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਆਖਣ
ਸ਼ੁਭ ਰਾਤਰੀ

ਜਗਰਾਜ ਸਿੰਘ ਨਾਰਵੇ

ਬੇਲੀ

ਅਜੀਤਵਾਲ ਪੈਟ੍ਰੋਲ ਪੰਪ ਤੇ ਖੜ੍ਹਾ ਦਿੱਲੀ ਏਅਰਪੋਰਟ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਇੰਡੋ-ਕਨੇਡੀਅਨ ਬੱਸ ਦਾ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸਾਂ | ਮੇਰਾ ਭਰਾ ਅਤੇ ਭਤੀਜਾ ਮੈਨੂੰ ਛੱਡਣ ਆਏ ਸਨ | ਇੱਕ ਸਬ੍ਜ਼ੀ ਵੇਚਣ ਵਾਲਾ ਆਪਣੀ ਪੁਰਾਣੀ ਜਿਹੀ ਮੋਪੇਡ ‘ਚ ਪੰਪ ਤੋਂ ਪੈਟ੍ਰੋਲ ਭਰ ਰਿਹਾ ਸੀ | ਮੈਨੂੰ ਸ਼ੱਕ ਜਿਹਾ ਹੋਇਆ ਕਿ ਉਹ ਮੇਰੇ ਵੱਲ ਨੂੰ ਐਨੀ ਨੀਝ ਲਾ ਕੇ ਕਿਉਂ ਦੇਖ ਰਿਹਾ ਹੈ? ਪੰਪ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਪੈਸੇ ਦੇ ਕੇ ਉਸ ਨੇ ਮੋਪੇਡ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਖੜ੍ਹੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀ | ਮੇਰੀ ਜਗਿਆਸਾ ਉਸ ਸ਼ਖਸ ਲਈ ਹੋਰ ਵੀ ਵਧ ਗਈ | ਮੈਂ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਆਪਣੇ ਕਦਮ ਉਸ ਵੱਲ ਵਧਾਏ… ਅਤੇ ਅਚਾਨਕ ਉਸ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਤੇ ਇੱਕ ਚਮਕ ਜਿਹੀ ਦਿਖਾਈ ਦਿਤੀ…ਮੈਂ ਆਪਣਾ ਹੱਥ ਅੱਗੇ ਵਧਾਇਆ ਤੇ ਪੁਛਿਆ , “ਤੂੰ ਯਾਰ ਉਹ ਮਦੋਕਿਆਂ ਵਾਲਾ ਨਹੀਂ ?….” ਹੱਥ ਮਿਲਾਉਣ ਵੇਲੇ ਉਸ ਕਿਹਾ, “ਮੈਂ ਤਾਂ ਸੋਚਿਆ ਯਾਰ ਤੂੰ ਭੁੱਲ ਭੁਲਾ ਦਿੱਤਾ ਹੋਣਾ , ਤੂੰ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਪਛਾਣ ਲਿਆ ਯਾਰ, ਕਿਥੇ ਰਹਿਨੈਂ….ਕੀ ਕੰਮ ਕਾਰ ਐ… ਕੀ ਬਾਲ-ਬੱਚੇ ਆ …? …. ਮੇਰਾ ਗੱਚ ਭਰ ਆਇਆ …….. ਨਾਰਵੇ …ਬਾਈ ਤਿੰਨ ਗੁੱਡੀਆਂ ਮੇਰੀਆਂ….ਕੰਮ ਕਾਰ ਵੀ ਠੀਕ ਆ…. ਉਧਰੋਂ ਇੰਡੋ ਕਨੇਡੀਅਨ ਆ ਗਈ ….. ਅਸੀਂ ਢੁੱਡੀਕੇ ਦੇ ਸਕੂਲ ਚ ਨੌਵੀੰ ਅਤੇ ਦਸਵੀਂ ‘ਕੱਠੇ ਪੜ੍ਹੇ ਸਾਂ ! ਕੋਈ ਸਤਾਰਾਂ-ਅਠਾਰਾਂ ਸਾਲਾਂ ਬਾਦ ਮਿਲੇ ਸਾਂ…. ਅਤੇ ਫਿਰ ਆਪੋ-ਆਪਣੀ ਦੁਨੀਆ ‘ਚ ਗੁਆਚ ਗਏ !! 

ਸੁਪਨੇ ਵਾਂਗੂੰ–
ਮਿਲ ਕੇ ਵਿਛੜਿਆ 
ਇੱਕ ਪੁਰਾਣਾ ਬੇਲੀ 

ਜਗਰਾਜ ਸਿੰਘ ਨਾਰਵੇ

ਵੰਗ

ਮੰਜਾ ਝਾੜਦਿਆਂ–
ਫਰਸ਼ ਤੇ ਛਣਕੀ 
ਟੁੱਟੀ ਵੰਗ

ਜਗਰਾਜ ਸਿੰਘ ਨਾਰਵੇ

ਗੜ੍ਹੇ

ਤੜਕੇ ਤੜਕੇ–
ਮੋੜ ਲਿਆਏ ਠੰਡ 
ਚਾਰ ਕੁ ਗੜੇ

ਜਗਰਾਜ ਸਿੰਘ ਨਾਰਵੇ

ਲਿਪਸਟਿੱਕ

ਲਿਪਸਟਿੱਕ–
ਹਾਲੇ ਵੀ ਲੱਗੀ 
ਚਾਹ ਦੇ ਕੱਪ ਨੂੰ

ਜਗਰਾਜ ਸਿੰਘ ਨੌਰਵੇ